Η Ελλάδα αλλάζει. Καθολικά. Η σοβούσα κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής που κράτησε 30 χρόνια..Όπως η προηγούμενη εποχή, που άρχισε στις αρχές του 80 με την συντριπτική νίκη του ΠΑΣΟΚ, έφερε ανακατατάξεις όχι μόνο οικονομικές, αλλά και πολιτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και εν τέλει αισθητικές, έτσι και αυτή επηρεάζει και αλλάζει ριζικά όλους αυτούς τους τομείς.
Υπάρχει όμως μια βασική διαφορά.
Το...τέλος της προ-80 εποχής έγινε bottom-up, με την συναίνεση και την υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Αυτή η συναίνεση δημιουργήθηκε μέσα από δεκαετίες ιδεολογικής ζύμωσης πάνω σε μια ιδεολογική βάση η οποία για πολύ κόσμο υπερκέραζε τις όποιες οικονομικές παραμέτρους - για τις οποίες έτσι κι αλλιώς στον πολύ κόσμο υπήρχε άγνοια.
Στην παρούσα φάση, η αλλαγή γίνεται top-down, επιβάλλεται. Επίσης γίνεται απότομα, ώστε δεν υπάρχει χρόνος για την ζύμωση που προαπαιτεί η αποδοχή. Μολαταύτα, η αλλαγές θα γίνουν και είναι μη αναστρέψιμες. Το ζητούμενο λοιπόν είναι η επιτάχυνση της διαδικασίας αποδοχής, μέσα από την επίσπευση της διεργασίας ζύμωσης που προαπαιτείται, ώστε αφενός να επιτευχθούν νέες ισορροπίες, αφετέρου να επιτευχθούν κάποιοι συγκεκριμένοι στόχοι.
Ένας τέτοιος στόχος θα έπρεπε, πιστεύω, να είναι η αποφυγή της συντριπτικής συρρίκνωσης της μεσαίας τάξης. Για να αποφευχθεί αυτό, πρέπει να καταλάβουμε τι είναι αυτό που την πλήττει και να αντιπαραθέσουμε το τι ίσχυε με το τι πρέπει να ισχύσει από εδώ και πέρα.
Σε πρώτο επίπεδο (ας το πούμε οικονομικού μοντέλου), από εδώ και εμπρός το μέγεθος θα είναι βασικός παράγοντας επιβίωσης. Η ελληνική μεσαία τάξη στηρίχθηκε σε μικρού μεγέθους επιχειρήσεις και η συνειδητή πολιτική υποστήριξη που το δημιούργησε αυτό τώρα αίρεται (δες μείωση επιδοτήσεων, άνοιγμα επαγγελμάτων κλπ.). Η δημιουργία / απόκτηση βιώσιμου μεγέθους συνεπώς καθίσταται πρωταρχική ανάγκη επιβίωσης.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο (ας το πούμε αισθητικής) το προηγούμενο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης εγκαθίδρυσε την εποχή της ατομικότητας. Οι εκφράσεις της δεν συναντούνται μόνο στην οικονομία αλλά παντού, από τις μικρές καθημερινές συμπεριφορές στους κοινωνικούς χώρους μέχρι τις πιο βαθιές ηθικές επιλογές του σημερινού Έλληνα. Στην οικονομία, η κύρια έκφραση του φαινομένου είναι στο μοντέλο διοίκησης.
Η μικρή ελληνική επιχείρηση χαρακτηρίζεται από ένα επιχειρηματία - μεγαλομέτοχο, ο οποίος συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες και είναι το μοναδικό κέντρο όλων των αποφάσεων. Δεν υπάρχει καθόλου πραγματική ανάθεση αρμοδιοτήτων, σπάνια υπάρχει επαγγελματικό μάνατζμεντ και ο διαχωρισμός ιδιοκτησίας από τη διοίκηση είναι σπανιότατος. Αυτό το μοντέλο κυριαρχεί ακόμα και σε μεγάλες εισηγμένες εταιρίες, σε όλους τους κλάδους. Η βασική έννοια της Ανώνυμης Εταιρίας, δηλ. μια συλλογική συγκέντρωση κεφαλαίων και συνεπώς και συλλογική διαχείριση της εταιρίας σπανίζει στην Ελλάδα.
Σε επίπεδο δε εισηγμένης εταιρίας, όπου θα έπρεπε να κυριαρχεί το συλλογικό μοντέλο στην πιο ώριμη και ουσιώδη μορφή του, μέσω του ουσιώδους διαχωρισμού της ιδιοκτησίας από τη διοίκηση, στην Ελλάδα κυριαρχούν και πάλι οι «προσωπικές» ή «οι οικογενειακές» εισηγμένες.
Στα πλαίσια αυτά, για να επιβιώσει η ελληνική μεσαία τάξη στην νέα εποχή, πρέπει να περάσει από την ατομικότητα στην συλλογικότητα. Η επίτευξη και συντέλεση αυτής της αλλαγής θα αποτελέσει κοσμογονία για την Ελληνική πραγματικότητα, γιατί συντελεί μια συνολική αλλαγή αισθητικής.
Σε επίπεδο οικονομικού μοντέλου, αυτό πρέπει να επιτευχθεί μέσα από συγχωνεύσεις εταιριών ή από την ανάπτυξη νέων εταιρικών σχημάτων πολυμετοχικού χαρακτήρα. Μια άλλη μορφή είναι επίσης η ανάπτυξη των διαφόρου τύπου πολυμετοχικών επενδυτικών οχημάτων (investment funds) και σε αυτή την κατεύθυνση η κυβέρνηση έχει τεράστιο ρόλο να παίξει με τον εκσυγχρονισμό της σχετικής ελληνικής νομοθεσίας, η οποία ακόμα δεν παρέχει το ανάλογο νομικό και θεσμικό πλαίσιο για τη λειτουργία τέτοιων σχημάτων στη χώρα. Η εξέλιξη αυτή πρέπει να συνοδευθεί από ένα θεσμικό διαχωρισμό ιδιοκτησίας και διοίκησης, με σαφή καθορισμό των ρόλων του μετόχου και της διοίκησης, κυρίως σε επίπεδο εισηγμένων εταιριών.
Ο έλληνας της μεσαίας τάξης πρέπει να κάνει την ουσιαστική αισθητική, φιλοσοφική και οικονομική μετάβαση που θα του επιτρέψει να περάσει από μεσαιο - μικροϊδιοκτήτης στο μεσαιο – μικρομέτοχος. Η επιτυχία μιας τέτοιας προσπάθειας όχι μόνο θα έδινε λύση στο σημερινό αδιέξοδο, αλλά θα δικαίωνε εν τέλει και τις προσδοκίες της αρχής της προηγούμενης εποχής.
Η εποχή του ακραιφνούς «εγώ» τελείωσε.
Το λόγο θα έχουν τώρα οι πιστέψαντες στο «εμείς».
Χρ.Ρεβελιώτης
