Η πρώτη διαχρονική παγκόσμια έρευνα για τις ανθρωποκτονίες από πρόθεση προσφέρει έναν λεπτομερή χάρτη μιας κοινωνικής παθολογίας που επηρεάζεται άμεσα από τις ασκούμενες πολιτικές και τις οικονομικές εξελίξεις.
Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα πρόσφατης έκθεσης της Υπηρεσίας Ναρκωτικών και Εγκλήματος του ΟΗΕ (UNODC) που επιχειρεί να... αναλύσει τη φύση, την τυπολογία και το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσονται τα κρούσματα φόνων σε διάφορες περιοχές του κόσμου.
Εκτιμάται ότι το 2010 έγιναν 468.000 φόνοι από πρόθεση στον πλανήτη. Περισσότεροι από το ένα τρίτο (36%) έγιναν στην Αφρική, 31% στην Αμερική, 27% στην Ασία, 5% στην Ευρώπη και 1% στην Ωκεανία. Αν δει κανείς αυτό το ποσοστό σε σχέση με τον πληθυσμό των ηπείρων, τότε Αφρική και Αμερική (με 17 και 16 φόνους ανά 100.000 κατοίκους, αντίστοιχα) έχουν υπερδιπλάσια αναλογία από τον μέσο παγκόσμιο όρο (6,9), ενώ στην Ασία, την Ευρώπη και την Ωκεανία η αναλογία κυμαίνεται στο 3-4 ανά 100.000 κατοίκους.
Από το 1995 η αναλογία φόνων έχει μειωθεί σε πολλές χώρες, κυρίως στην Ασία, τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη. Στην Ευρώπη παρατηρείται το παράδοξο η αναλογία φόνων να μένει σταθερή ή να μειώνεται από τη δεκαετία του '90 (εκτός από την Αλβανία το 1997 με την κρίση της πυραμίδας), αλλά να αυξάνουν τα βίαια εγκλήματα και εκείνα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά.
Στην Ασία, όπου οι φόνοι μειώνονται σταθερά και η Ινδία έχει μειώσει την αναλογία της κατά 23% την τελευταία δεκαπενταετία, η εικόνα ίσως να ήταν διαφορετική αν υπήρχαν αξιόπιστα στοιχεία για το Ιράκ και το Αφγανιστάν μετά τις αμερικανικές επεμβάσεις. Παρ' ότι η Αφρική φέρεται πρώτη σε φόνους, δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για τη διαχρονική εξέλιξη του φαινομένου. Το βέβαιο είναι ότι η Κεντρική Αμερική και η Καραϊβική αναδεικνύονται στην περιοχή όπου εγκληματικότητα και φόνοι έχουν εκτοξευθεί στα ύψη.
Το 42% των φόνων στον κόσμο γίνεται με πυροβόλα όπλα. Στην αμερικανική ήπειρο υπάρχουν υπερτριπλάσιες πιθανότητες ένας φόνος να γίνει με πυροβόλα όπλα από ό,τι στην Ευρώπη (74% έναντι 21%), ενώ αιχμηρά αντικείμενα είναι με διπλάσια συχνότητα όργανα φόνου στην Ευρώπη σε σχέση με την Αμερική (36% έναντι 16%). Στην αμερικανική ήπειρο επίσης 25% των φόνων σχετίζονται με το οργανωμένο έγκλημα και τις συμμορίες, ενώ οι τελευταίες ευθύνονται μόνο για το 5% των φόνων στην Ασία και τις ευρωπαϊκές χώρες.
Η βία κατά των γυναικών αυξάνει στις στατιστικές του εγκλήματος. Οι γυναίκες θύματα φόνων αποτελούν το 10% στην Αμερική, το 19% στην Αφρική, το 20% στην Ωκεανία, το 21% στην Ασία και το 27% στην Ευρώπη. Σε πολλές χώρες η οικογενειακή βία ευθύνεται για το μεγαλύτερο ποσοστό φόνων γυναικών. Η πλειονότητα των θυμάτων οικογενειακής βίας είναι γυναίκες που σκοτώνονται από τους συντρόφους/συζύγους τους.
Το 2008, το 35% των γυναικών θυμάτων φόνων στον κόσμο σκοτώθηκαν από συντρόφους, νυν ή πρώην, και το 17% από συγγενείς. Ενδεικτικό αυτής της τάσης είναι ότι στην Ιταλία οι γυναίκες που πεθαίνουν θύματα της οικογενειακής βίας είναι πλέον περισσότερες από τα θύματα της μαφίας. Αν για τους άντρες ο πιο πιθανός τόπος να δολοφονηθούν είναι οι δρόμοι, για τις γυναίκες είναι το σπίτι.
Οι άντρες κυριαρχούν στους φόνους, καθώς συνιστούν το 80% τόσο των δραστών όσο και των θυμάτων. Το τυπικό μοντέλο φόνου είναι ένας άντρας που σκοτώνει έναν άλλο άντρα (69% των περιπτώσεων) και μόνο το 3% είναι γυναίκες που σκοτώνουν άλλες γυναίκες. Οι νέοι άντρες ηλικίας από 20 έως 29 ετών που ζουν σε αστικά κέντρα έχουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν βίαια (21,1 ανά 100.000 κατοίκους).
Τα συμπεράσματα της έρευνας σχετικά με τις πολιτικές και συνθήκες που ευνοούν την έξαρση του φαινομένου είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη σημερινή συγκυρία της κρίσης, της ύφεσης και της ανισότητας. Υπάρχει μια συναίνεση ανάμεσα σε ερευνητές ότι η θανάσιμη βία έχει συχνά τις ρίζες της σε ένα πλαίσιο φτώχειας και στερήσεων, ανισότητας και αδικίας, κοινωνικής περιθωριοποίησης και ανομίας.
Σύμφωνα με την έρευνα, σε χώρες με χαμηλά επίπεδα ανθρώπινης ανάπτυξης απαντώνται τριπλάσιοι ή τετραπλάσιοι φόνοι από τις χώρες με μέσο ή υψηλό επίπεδο ανθρώπινης ανάπτυξης. Αν κανείς συγκρίνει τα επίπεδα των φόνων με τον Δείκτη Ανισότητας Gini, διαπιστώνει επίσης ότι σε χώρες με μεγάλο χάσμα εισοδημάτων αυτό είναι τετραπλάσιο από εκείνο των πιο ισότιμων κοινωνιών. Αυτό συμβαίνει ιδίως στις χώρες της Αφρικής και της αμερικανικής ηπείρου, όπου και διαπράττονται και οι περισσότερες ανθρωποκτονίες.
Επιπλέον, η οικονομική κρίση συμβάλλει καταλυτικά στην έξαρση του φαινομένου. Οι ερευνητές τονίζουν επιπλέον ότι υπάρχει μια άμεση συνάρτηση ανάμεσα σε φόνους, ΑΕΠ και Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ). Αυτή η αλληλεξάρτηση κατέστη σαφής στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ αμέσως μετά την πτώση της: η μείωση του ΑΕΠ τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '90 συνοδεύτηκε από αύξηση των ανθρωποκτονιών, ενώ η μετέπειτα βελτίωση των οικονομικών τους δεικτών οδήγησε σε αισθητή μείωσή τους. Ακόμη και στην Κεντρική Αμερική, τα επίπεδα φόνων μειώθηκαν την περίοδο της σταθερής οικονομικής ανάπτυξης και αυξήθηκαν ξανά ραγδαία μετά το 2005 (και ιδίως το 2007) όταν το ΑΕΠ μειώθηκε σημαντικά.
Με αυτά ως δεδομένα, οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 2008/2009 που βιώνουμε σήμερα μπορεί να είναι τραγικές και ως προς την έξαρση της εγκληματικότητας και της βίας, οδηγώντας σε ζοφερές στατιστικές φόνων.
