Όπως αποκαλύπτουν μια σειρά δείκτες, η Ελλάδα εισέρχεται σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση για τη σύγχρονη δυτική εμπειρία. Το ένα τέταρτο των ελληνικών εταιρειών έχει βάλει λουκέτο από το 2009 και οι μισές από τις μικρές επιχειρήσεις στη χώρα δηλώνουν ανήμπορες να πληρώσουν τους μισθούς των υπαλλήλων τους, αναφέρουν σε δημοσίευμα οι New York Times:
"Το ποσοστό αυτοκτονιών αυξήθηκε κατά 40% το πρώτο μισό του 2011. Σχεδόν οι μισοί νέοι κάτω των 25 ετών είναι... άνεργοι. Έλληνες τραπεζικοί αξιωματούχοι ανέφεραν ότι έχει χαθεί σχεδόν το ένα τρίτο των καταθέσεων.
To τελευταίο πρόγραμμα λιτότητας μπορεί να απέτρεψε την εθελοντική χρεοκοπία -και μια παγκόσμια ύφεση-, αλλά σε κάθε περίπτωση θα κάνει τη ζωή των καθημερινών Ελλήνων ακόμα πιο δύσκολη.
Το σχέδιο μειώνει τον κατώτατο μισθό περισσότερο από 20%, οδηγεί σε χιλιάδες απολύσεις και μειώνει ορισμένες από τις συντάξεις, διασφαλίζοντας ότι οι απεργίες και οι διαδηλώσεις θα συνεχίσουν να πρωτοστατούν στην ελληνική καθημερινότητα.
Ωστόσο, η επίσκεψη στην Ελλάδα σε φέρνει αντιμέτωπο με μια πιο σύνθετη εικόνα για το τι πραγματικά συμβαίνει στη χώρα. Επικρατεί αναμφίβολα ο θυμός, η παγωμάρα και η σκοτεινιά της οικονομικής κρίσης. Δεν είναι κάτι σπάνιο να δεις καλοντυμένους Έλληνες να ψάχνουν διακριτικά τα σκουπίδια. Προβάλλονται, ωστόσο, και ιστορίες επιτυχίας, ενώ πολλοί αντιμετωπίζουν την κρίση με μια αίσθηση ανακούφισης, σαν ένα μακρύ, περίεργο όνειρο να τελείωσε.
Η ανεργία δοκιμάζει τα νοικοκυριά και τους νέους
Ο Πέτρος Βαφειάδης είναι 56 ετών, ζει στα Γιαννιτσά και έχει περάσει όλη του τη ζωή στις κατασκευές. Τα τελευταία 10 χρόνια ήταν εργοδηγός στην εταιρεία Archi-Tek, επιβλέποντας τα κτίρια μεγάλων, συνήθως κυβερνητικών έργων, όπως μουσεία και σχολεία. Στο απόγειό της η εταιρεία απασχολούσε 50 υπαλλήλους και 900 εργάτες. Τώρα έχει δύο υπαλλήλους, μηχανικούς οι οποίοι βάζουν τις τελευταίες πινελιές σε ολοκληρωμένα έργα.
Ο Βαφειάδης απολύθηκε το Σεπτέμβριο, δύο χρόνια πριν από τη σύνταξη. Πήρε μια ρουφηξιά από το τσιγάρο του και λέει στους NYT: "Δεν υπάρχει φως στο τούνελ". Αναφερόταν τόσο σε αυτόν όσο και στη χώρα. "Πιστεύω ότι τα πράγματα θα γίνονται όλο και χειρότερα".
Η γυναίκα του, η Κατερίνα, έφερε μια σπιτική τυρόπιτα στο τραπέζι και κάθισε. Οι τοίχοι του δωματίου ήταν βαμμένοι σε χρώμα ροδακινί και το πάτωμα ήταν κάτασπρο. Ο ένας τοίχος ήταν καλυμμένος με θρησκευτικά εικονίδια. Ένας γυάλινος κύκνος καθόταν σαν φρουρός πάνω σε μια flat screen Sony τηλεόραση.
"Υπάρχουν οικογένειες σε χειρότερη κατάσταση από εμάς", υπενθύμισε στον άντρα της η Κατερίνα. "Υπάρχουν πολλές οικογένειες όπου δεν δουλεύει κανένας", πρόσθεσε. Εκείνη είχε ακόμα τη δουλειά της σαν μαγείρισσα σε μια καφετέρια παιδικού σταθμού, παρόλο που ο μισθός της περικόπηκε στα 1.260 από $ 1.730 τον περασμένο μήνα. Το εισόδημα του ζευγαριού έχει πέσει από τα $43.000 το χρόνο στο μισό και θα πέσει ακόμα $530 το μήνα όταν λήξει το επίδομα ανεργίας του Βαφειάδη.
Όπως μου είπαν, δεν έχουν αποταμιεύσει γιατί όταν αγόρασαν το σπίτι τους το 2000 χρησιμοποίησαν τις οικονομίες τους ως προκαταβολή. Πέραν τούτου, έχουν δύο γιους κοντά στα 20, που σπουδάζουν και οι δύο στο πανεπιστήμιο.
Η Αναστασία Τσανγκαρλή, μια οικογενειακή φίλη που μας επισκέφθηκε για να πει την άποψή της, υποστήριξε ότι τα μέτρα ήταν αναγκαία. "Ο ελληνικός τρόπος ζωής είναι να ξοδεύουμε και μετά να ξαναξοδεύουμε", μας είπε.
Ο Τραϊανός Βαφειάδης, ο ένας από τους δύο γιους της οικογένειας, μου ανέφερε ότι οι νέοι άνθρωποι εγκαταλείπουν τα Γιαννιτσά. Όπως μου εκμυστηρεύτηκε, από την παρέα των έξι φίλων του είναι ο μόνος που έχει δουλειά και όλοι οι άλλοι έχουν φύγει στο εξωτερικό και ψάχνουν.
Άκουσα πολλές φορές από νέους Έλληνες ότι γνωρίζουν πολύ καλά ότι επαναλαμβάνεται ο κύκλος που ξεκίνησε το τέλος του 1940, όταν πολλοί νέοι εγκατέλειψαν τη χώρα για να βρουν δουλειά. Η μόνη διαφορά είναι ότι τώρα είναι οι εξαιρετικά μορφωμένοι νέοι, οι μελλοντικοί γιατροί, δάσκαλοι και μηχανικοί, που φεύγουν.
Επενδύσεις την εποχή της κρίσης
Ο Παύλος Ευμορφίδης και ο αδερφός του είναι οι ιδιοκτήτες της εταιρείας Coco-Mat, η οποία ειδικεύεται σε φυσικά στρώματα και έπιπλα. Η Coco-Mat προμηθεύει ξενοδοχεία σε όλη την Ευρώπη με ακριβά στρώματα, φτιαγμένα από στρώματα φυσικού καουστούκ, ίνες καρυδιάς και φύκια και έχει 70 καταστήματα σε 11 χώρες.
Από πέρυσι, η θυγατρική της εταιρείας στην Κίνα ανοίγει ένα κατάστημα το μήνα. Ένα κατάστημα της Coco-Mat άνοιξε στο ABC Furniture στο Κάτω Μανχάταν το 2010 και τα αδέλφια σκοπεύουν να ανοίξουν 10 καταστήματα στις ΗΠΑ τα επόμενα δύο χρόνια. Οι πωλήσεις για το 2011 έφτασαν τα $ 70 εκατομμύρια, 15% υψηλότερα από ένα χρόνο πριν.
Η Coco-Mat είναι μια ελληνική εταιρεία η οποία φαίνεται να αψηφά την κρίση στη χώρα τόσο με τις κινήσεις της (άνοιξε πέντε καταστήματα στην Ελλάδα τον περασμένο χρόνο) όσο και με τη συνταγή της επιτυχίας της.
Ο Παύλος Ευμορφίδης δεν είναι τυπική περίπτωση Έλληνα επιχειρηματία και αποτελεί παράδειγμα για ένα διαφορετικό δρόμο.
"Αυτή είναι μια χώρα με 300 μέρες ηλιοφάνειας το χρόνο" ξεκίνησε την ανάλυσή του, το βασικό σημείο της οποίας ήταν ότι μπαίνοντας στο ευρώ η Ελλάδα προσπάθησε βλακωδώς να μιμηθεί άλλες χώρες και απομακρύνθηκε από τα φυσικά της πλεονεκτήματα και τον τρόπο ζωής της.
"H δουλειά σε γραφεία είναι καλό σε χώρες όπου βρέχει πολύ", μου είπε. "Οι Έλληνες δεν χρειάζεται να βρίσκονται σε γραφεία. Η Αθήνα έχει διπλασιαστεί σε μέγεθος σε δύο δεκαετίες, τώρα ο πληθυσμός της είναι ο μισός της χώρας. Δύο ώρες μποτιλιαρίσματα. Από τότε που μπήκαμε στο ευρώ, η νοοτροπία έχει αλλάξει εντελώς. Ξαφνικά, αν έμενες σε ένα μικρό χωριό θα έπρεπε να νιώθεις καθυστερημένος. Οπότε οι Έλληνες άφησαν τα νησιά και τα χωριά τους και μετακόμισαν στην πόλη και έγιναν μανιακοί. Άρχισαν να περιμένουν δάνεια και ελεημοσύνες".
Σύμφωνα με τον Ευμορφίδη, η σύγχρονη ελληνική νοοτροπία είναι μια εκδοχή του υπερχρεωμένου αμερικάνικου καταναλωτισμού. "Oι Έλληνες έπαιρναν ένα δάνειο για να αγοράσουν ένα αυτοκίνητο πολυτελείας και έλεγαν «έχω λεφτά»", είπε.
"Τρέλα! Πετύχαινα κάποιον που ήξερα και ξαφνικά άρχιζε να μου λέει για το χρηματιστήριο. Και του έλεγα: ΄Έλα ρε φίλε, τι ξέρεις εσύ από χρηματιστήριο; Ας μιλήσουμε για μήλα και ελιές΄".
"H κρίση μας δίνει την ευκαιρία να καθαρίσουμε την αγορά από οποιονδήποτε προσπαθεί να βγάλει κάτι από το τίποτα. Μετά μπορούμε να εστιάσομε σε αυτό που μπορεί να αποδώσει. Να δημιουργήσουμε ένα πραγματικό προϊόν, χρησιμοποιώντας πραγματικές μεθόδους", ανέφερε στην Κόρινθο ο 27χρονος επιχειρηματίας Στέλιος Ζαχαρίας.
Επιστροφή στην επαρχία και στις οικογενειακές επιχειρήσεις
Όταν ο Ζαχαρίας και τα αδέρφια του ήταν παιδιά, ο πατέρας τους Αθανάσιος είχε αμπέλια στην Κόρινθο και πουλούσε το χυμό στους γείτονες, αλλά μιλούσε συνέχεια για το άνοιγμα ενός κανονικού οινοποιείου. Ο Στέλιος σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων και ο μεγαλύτερος αδερφός του Νίκος σπούδασε οινολόγος. Σήμερα αυτοί και ο πατέρας τους λειτουργούν το Κτήμα Μούσες, το οποίο παρήγαγε 200.000 μπουκάλια κρασί το 2011.
Πολλοί άνθρωποι άρχισαν να σκέφτονται σαν τον Ζαχαρία μετά την κρίση. Σύμφωνα με την ένωση αγροτών, μεταξύ του 2008 και του 2010, 38.000 άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους και επέστρεψαν στα χωριά τους και στα νησιά τους. Πρώην λογιστές και web designers καλλιεργούν πατάτες στη Νάξο και συλλέγουν μαστίχα στη Χίο και σιτάρι στην Κρήτη.
Στην κορυφή του βουνού Όθρυς στην περιοχή της Μαγνησίας, ο Ιωάννης Τσοκαράς, ο οποίος πριν από ένα χρόνο παραιτήθηκε από τη δουλειά του στο δημόσιο στην Αθήνα, μου έδειξε τι επάγγελμα κάνει τώρα στα 58.
Καλλιεργεί ένα κίτρινο βότανο που λέγεται "σιδερίτης" ή "τσάι του βουνού".
Ήταν έτοιμος να μετατρέψει ό,τι ήταν περιστασιακή απασχόληση σε μόνιμο επάγγελμα. "Αυτή είναι τώρα μια πραγματική επιχείρηση", μου είπε, δείχνοντάς μου φακελάκια από το προϊόν του που ήταν έτοιμα να πουληθούν στις αγορές της Αθήνας...
