Σε παλαιότερο κείμενο, έχω σημειώσει το ενδιαφέρον με το οποίο διαβάζω τα άρθρα του πασίγνωστου πλέον οικονομολόγου κ. Γιάνη Βαρουφάκη για τα τεκταινόμενα της κρίσης, ασχέτως αν σε ορισμένα σημεία διαφωνώ με τα συμπεράσματα ή τις προτάσεις του.
Το τελευταίο άρθρο του όμως... «Τι εστί τράπεζα σήμερον» (στο protagon.gr) με κατέπληξε. Αισθάνομαι ότι οφείλω να το σχολιάσω, δεδομένης της ευρύτερης απήχησης της οποίας τυγχάνουν γενικότερα οι απόψεις του, αλλά και εκτιμώντας ότι ηθελημένα ή άθελά του ρίχνει νερό στον μύλο ενός ανώφελου και επικίνδυνου λαϊκισμού, προσθέτοντας ολίγη τεχνοκρατική «πούδρα».
Διότι ξεκινά από μια απόλυτα ορθή ανάλυση των συνθηκών που οδήγησαν στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και τα επακόλουθά της, για να καταλήξει σε σοφιστείες και σε λαϊκιστικές εξάρσεις, προκειμένου να στηρίξει απόλυτα μια θέση:
Ότι πρέπει να αλλάξει χέρια ο έλεγχος των ελληνικών τραπεζών. Να φύγει από την «Κλεπτοκρατία», την «πτωχοτραπεζοκρατία», όπως χαρακτηριστικά την αναφέρει, και να περάσει «αλλού».
Πού;
Αυτό δεν μας το λέει ακριβώς ο κ. Βαρουφάκης. Αναφέρει ότι υπάρχουν «καινοτόμες, δημοκρατικές, τεχνοκρατικές, λύσεις», παραθέτει όμως μία και μοναδική:
Να περάσει η διακυβέρνηση των ελληνικών τραπεζών στο EFSF, το οποίο «μπορεί να ορίσει κατά το δοκούν Ευρωπαίους τεχνοκράτες στα Δ.Σ. των τραπεζών, ώστε να εκπροσωπούν τα συμφέροντα των Ευρωπαίων πολιτών, που δανείστηκαν αυτά τα χρήματα».
Ενδιαφέρον συλλογισμός. Δεν θα αποφύγω κατ' αρχάς τον πειρασμό να επεκτείνω αυτήν τη λογική, σύμφωνα με την οποία, εν τοιαύτη περιπτώσει, καλό θα είναι να αναθέσουμε επισήμως τη διακυβέρνηση της χώρας στο EFSF, το ΔΝΤ, την ΕΚΤ, μια και ομοίως έχουν τυπικά σώσει την Ελλάδα από τη χρεοκοπία.
Για να προστατεύσουν κι αυτοί τα συμφέροντα των ξένων φορολογουμένων, που δίνουν το χρήμα τους στη χώρα μας.
Ωστόσο, υπάρχουν πολύ πιο απτά παραδείγματα εναντίον αυτής της λογικής...
Όπως το γεγονός ότι σε μια τέτοια περίπτωση το σύνολο του ελληνικού τραπεζικού συστήματος θα πέρναγε υπό τον έλεγχο ομάδων ξένων τεχνοκρατών, χωρίς καμία εμπειρία στις συνθήκες και στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής αγοράς.
Για το πόσο καλά έχει δουλέψει αυτό στην πράξη δεν έχει παρά να ρωτήσει τους μετόχους παλαιότερα της Hanwa Bank (πρώην Τράπεζας Αθηνών) και πιο πρόσφατα της Γενικής και της Εμπορικής Τράπεζας, οι οποίες έχουν περάσει σε γαλλικά συμφέροντα, χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να δείξουν κάτι από πλευράς μεριδίων αγοράς, κερδοφορίας, ή οφέλους προς τους μετόχους τους, επί σειρά ετών.
Πέραν τούτου, ο κ. Βαρουφάκης στην ανάλυσή του υποστηρίζει -και ορθά κατά τη γνώμη μου- ότι ακρογωνιαίος λίθος του προβλήματος των τραπεζών (και των επιπτώσεών του στη διεθνή οικονομία) είναι ο βαθμός μόχλευσης των κεφαλαίων τους, ήτοι η σχέση ίδιων προς ξένα κεφάλαια, καθώς επίσης και η «αποσύνδεση» μεταξύ ρίσκου και απόδοσης, που ενθαρρύνει την ανάληψη δυσανάλογου κινδύνου εκ μέρους των τραπεζών.
Το φαινόμενο όμως αυτό ΔΕΝ είναι ελληνικό, είναι διεθνές.
Κι όπως ο ίδιος αναγνωρίζει, στις χώρες από τις οποίες υποτίθεται ότι θα προέλθουν οι ξένοι τεχνοκράτες (εκτός αν εννοεί… οικονομολόγους ή συμβούλους επιχειρήσεων κι όχι τραπεζίτες) το ύψος της μόχλευσης αλλά και ο μέσος λόγος χορηγήσεων προς καταθέσεις ήταν πολύ μεγαλύτερα απ' ό,τι στην Ελλάδα.
Η μέγιστη διαφορά, ο λόγος για τον οποίον κατέρρευσαν μαζικά οι ελληνικές τράπεζες, ενώ δεν συνέβη το ίδιο με τις γερμανικές ή τις γαλλικές, αφορά το γεγονός ότι ήταν το ελληνικό κράτος που χρεοκόπησε και η ελληνική οικονομία, αντί της γερμανικής ή της γαλλικής.
Με τραγικές επιπτώσεις όχι μόνο στα ομόλογα του Δημοσίου, αλλά και στη δυνατότητα επιχειρήσεων και ιδιωτών να εξυπηρετούν τα δάνειά τους, όπως επίσης και στη μαζική έξοδο καταθέσεων.
Εν ολίγοις, σύμφωνα με τον κ. Βαρουφάκη, επειδή οι ελληνικές τράπεζες ακολούθησαν τα εσφαλμένα, αλλά διεθνώς καθιερωμένα μοντέλα λειτουργίας των σύγχρονων τραπεζών, σε ό,τι αφορά τη μόχλευση, τους δείκτες επάρκειας, την πιστωτική επέκταση κ.λπ. (αλλά σε μικρότερο βαθμό από τις ξένες), θα πρέπει να αναθέσουμε τη διοίκησή τους σε «τεχνοκράτες» από χώρες στις οποίες εφαρμόστηκαν και εξακολουθούν να εφαρμόζονται τα… ίδια μοντέλα και με πολύ πιο επιθετικό τρόπο.
Απλώς και μόνο επειδή η χώρα που χρεοκόπησε (όχι όμως εξαιτίας των τραπεζών της), συμπαρασύροντας και τον χρηματοπιστωτικό τομέα ήταν η Ελλάδα! Αντίθετα με ό,τι συνέβη στις ΗΠΑ, στην Ιρλανδία και στην Ισλανδία, όπου οι τράπεζες προκάλεσαν την οικονομική κρίση.
Εξόφθαλμα λοιπόν ξεκινά από έναν ορθό συλλογισμό και μια επίσης ορθή ιστορική αναδρομή (η εκτεταμένη μορφή της οποίας μπορεί να διαβαστεί εδώ σε προγενέστερη ανάλυση του Andrew G. Haldane, Executive Director Financial Stability and Member of the Financial Policy Committee της Τράπεζας της Αγγλίας), για να καταλήξει στο συμπέρασμα που… τον «βολεύει».
Όχι ότι είναι αδήριτη ανάγκη να αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας και ελέγχου του χρηματοπιστωτικού συστήματος διεθνώς, κάτι που πράγματι προβληματίζει πλέον παγκοσμίως τις αρμόδιες αρχές, τους επενδυτές, ακόμη και τους τραπεζίτες.
Αλλά ότι πρέπει να αναθέσουμε τη διοίκηση και να δώσουμε ολοσχερώς την ιδιοκτησία των ελληνικών τραπεζών σε ξένους, καθότι όπως και ο ίδιος παραδέχεται το ελληνικό κράτος θα αποτελούσε τη χειρότερη δυνατή λύση.
Η ανάλυση ωστόσο του κ. Βαρουφάκη πάσχει σοβαρά και σε ένα ακόμη σημείο:
Αναφερόμενος στη μετοχική σύνθεση των μεγάλων ξένων τραπεζών και στον ρόλο που παίζει σε αυτές το management, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα μετοχικά συμφέροντα είναι «βραχυχρόνια» κι έτσι η πρόσκαιρη άνοδος των μετοχών τα προφυλάσσει από τις συνέπειες της ανάληψης ρίσκου στην περίπτωση της κατάρρευσης (διότι έχουν αποσύρει κεφάλαια και κέρδη).
Όλα αυτά, όμως, δεν έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στον ελληνικό τραπεζικό τομέα...
Διότι στην περίπτωση των ελληνικών τραπεζών, υπάρχουν διαχρονικοί μεγαλομέτοχοι, στις τάξεις των οποίων συμπεριλαμβάνονται ορισμένες από τις ποιο γνωστές και ισχυρές οικογένειες της χώρας.
Αυτοί ήταν -και εξακολουθούν να είναι- μεγαλομέτοχοι των ελληνικών τραπεζών (με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την οικογένεια Λάτση, λόγω της κατοχής ποσοστού που υπερβαίνει το 40% του συνόλου στη Eurobank) και κατά συνέπεια είδαν πραγματικά μυθικές αποτιμήσεις να εξανεμίζονται.
Από πού λοιπόν προκύπτει ότι οι μέτοχοι των ελληνικών τραπεζών ήταν προστατευμένοι, έκαναν το «φαγοπότι» και έδωσαν στους φορολογούμενους τον λογαριασμό; Πούλησαν τις μετοχές τους «στα ψηλά» κι έφυγαν;
Ή μήπως η τρέχουσα αποτίμηση των τραπεζών (π.χ. Alpha στο 1 ευρώ από σχεδόν 24 ευρώ το υψηλό 5ετίας και Eurobank στο 0,67 ευρώ από 26 ευρώ στο υψηλό 5ετίας) δεν συνιστά σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή (με απώλειες 96% και 97%) για τους μεγάλους μετόχους αλλά και τους 700.000 μικρομετόχους των ελληνικών τραπεζών.
Καταστροφή, λοιπόν, είναι μόνο η ολοσχερής καταστροφή;
Δεν θέλω να παρεξηγηθώ. Δεν θεωρώ ότι οι διοικήσεις των ελληνικών τραπεζών είναι οι καλύτερες του κόσμου, ούτε εκτιμώ ότι δεν πρέπει να υπάρξουν αλλαγές σε πρόσωπα που τις απαρτίζουν. Το αντίθετο.
Εκτιμώ όμως ότι οι αλλαγές αυτές θα γίνουν εκεί που χρειάζεται, χωρίς να απαιτηθεί μια μόνιμη αλλαγή του ιδιοκτησιακού, που θα έχει ως αποτέλεσμα είτε τον πλήρη αφελληνισμό είτε την κρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος.
Θα φροντίσουν από πολύ νωρίς γι' αυτό, όπου χρειάζεται, οι ισχυροί μέτοχοι (που έχουν χάσει τα… μαλλιοκέφαλά τους), αλλά και η αναμφίβολη επίδραση της συμμετοχής «θεσμικών κεφαλαίων» στη νέα συγκρότηση των τραπεζών, όπως κι αν αυτή γίνει.
Κύριος στόχος της ανασυγκρότησης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, από την πλευρά των κρατικών ή διακρατικών θεσμών επιβάλλεται να είναι η ανόρθωση του τραπεζικού συστήματος, με τρόπο που να εγγυάται την εξυπηρέτηση -με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια- της εθνικής οικονομίας, αλλά και τη μελλοντική ευμάρεια της ελληνικής κοινωνίας.
Ακόμη και η άμεση απόδοση που θα προκύψει από αυτήν την «επένδυση», θεσμικών κεφαλαίων (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρξει κάποια απόδοση), έχει στην πράξη δευτερεύουσα σημασία, μπροστά στον κύριο στόχο.
Τουλάχιστον μέχρι να ανακαλύψουμε έναν θεσμό που θα αντικαθιστά τις τράπεζες.
ΥΓ.: Εύχομαι Καλή Ανάσταση σε όλους!
Γ.Παπανικολάου
