Η Ελλάδα επιστρέφει στις κάλπες την Κυριακή σε μία ακόμη προσπάθεια να εκλέξει βιώσιμη κυβέρνηση.
Το αποτέλεσμα της νέας εκλογικής αναμέτρησης παραμένει πολύ αβέβαιο.
Παρά την ευρεία υποστήριξη για την παραμονή της χώρας στο ευρώ από όλα τα μεγάλα κόμματα της χώρας και την κοινή γνώμη, η άποψη της S&P είναι πως υπάρχει τουλάχιστον μία πιθανότητα στις τρεις εξόδου της Ελλάδας.
Η έξοδος της χώρας μπορεί να γίνει από... ατύχημα. Μία κυβέρνηση ΣΥΡΙZA, η οποία βασικά θα απορρίψει τις μεταρρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν με την τρόικα -το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- θα μπορούσε να οδηγήσει σε διακοπή της εξωτερικής οικονομικής στήριξης.
Χωρίς αυτήν την τελευταία πηγή πίστωσης, η κυβέρνηση ενδέχεται να αναγκαστεί να βρει άμεσα τρόπους χρηματοδότησης. Δεδομένων των δομικών προβλημάτων της Ελλάδας για την αύξηση των εσόδων από φορολογία, η κυβέρνηση μπορεί να μην έχει άλλη επιλογή από το να μειώσει ακόμη πιο σκληρά τις δαπάνες και να τρέξει για να καλύψει τα κενά.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η οικονομική ύφεση της Ελλάδας πιθανότατα θα επιταχυνθεί με επιπλέον αύξηση της ανεργίας και επιδείνωση της πολιτικής και κοινωνικής κρίσης. Όπου, όμως, επικρατεί η απόγνωση και η απελπισία, ενδέχεται να περάσουν λαϊκίστικα μέτρα όπως η έξοδος από την ευρωζώνη.
Από οικονομική σκοπιά, η υιοθέτηση εθνικού νομίσματος θα αποδειχθεί πολύ δαπανηρή για τον λαό της χώρας. Αν και προσωρινά θα μειώσει το κόστος των ελληνικών εξαγωγών συγκριτικά με τους εμπορικούς της εταίρους, η έξοδος από μόνη της δεν αποτελεί θεραπεία για κανένα από τα θεμελιώδη προβλήματα της ελληνικής οικονομίας: τη χαμηλή βάση των εξαγωγών, την έλλειψη ανταγωνιστικότητας και τις μεγάλες εξωτερικές ανισορροπίες.
Το μορατόριουμ στην εξυπηρέτηση του ξένου χρέους αρχικά θα ευνοήσει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας. Το εμπορικό έλλειμμα που θα παραμείνει, όμως, μπορεί να αποδειχθεί πολύ δύσκολο να χρηματοδοτηθεί με αποδεκτό κόστος. Η βασική πηγή εσόδων, ο τουρισμός, πιθανότατα δεν θα ευνοηθεί από αύξηση των εσόδων, παρά τη σημαντικά φθηνότερη δραχμή. Ο τουριστικός κλάδος μπορεί ωστόσο να υποστεί πλήγμα αξιοπιστίας από την οικονομική κρίση και τη διάλυση της κοινωνικής συνοχής.
Οποιαδήποτε ένδειξη για μία ελληνική κυβέρνηση που θα σκέφτεται σοβαρά την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε φυγή καταθέσεων από τις ελληνικές τράπεζες, καθώς οι αποταμιευτές θα προσπαθήσουν να αποφύγουν τη «δραχμοποίηση». Έτσι, όμως, θα καταρρεύσουν τα κατάλοιπα του εξουθενωμένου ελληνικού χρηματοοικονομικού συστήματος, καθώς η δημοσιονομική θέση της χώρας θα είναι τέτοια που δεν θα μπορεί να παράσχει στήριξη στις τράπεζες.
Η εισαγωγή ενός νέου νομίσματος πιθανώς θα οδηγήσει επίσης σε κύμα πτωχεύσεων σε φυσικά και νομικά πρόσωπα αφού οι οφειλέτες δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους που θα έχουν ονομαστική αξία σε ευρώ, ενώ τα εισοδήματά τους θα είναι στην υποτιμημένη δραχμή.
Το ελληνικό κοινοβούλιο μπορεί να εισαγάγει νομοθεσία για τη μετατροπή του νομίσματος όλων των ιδιωτικών δανείων που υπόκεινται στο ελληνικό δίκαιο, αλλά ενδέχεται να υπάρξουν δικαστικά εμπόδια και προβλήματα για τους πιστωτές.
Σε κάθε περίπτωση, ο ελληνικός ιδιωτικός τομέας έχει συγκεντρώσει σημαντικό εξωτερικό χρέος, που αποπληρώνεται σε ευρώ ανεξαρτήτως των αποφάσεων που θα ληφθούν στην Αθήνα. Το ίδιο ισχύει και για την κυβέρνηση, η οποία είναι πολύ πιθανό να κηρύξει ξανά στάση πληρωμών, καθώς μετά την ανταλλαγή των ομολόγων πριν από μερικούς μήνες σχεδόν όλο το ελληνικό χρέος είναι σε ξένο δίκαιο και πληρωτέο σε ευρώ.
Αποκομμένη από τις διεθνές αγορές και χωρίς τη δυνατότητα ασφάλισης εισαγωγών, η Ελλάδα μπορεί να δυσκολευτεί να χρηματοδοτήσει εισαγωγές βασικών αναγκών όπως τρόφιμα, ενέργεια και φάρμακα.
Με τον χρηματοοικονομικό της κλάδο πλέον αφερέγγυο, οι χρεοκοπίες στον ιδιωτικό τομέα και οι αντιδικίες θα παραλύσουν την οικονομική δραστηριότητα και η χώρα θα αντιμετωπίσει κίνδυνο παρατεταμένης μεγάλης ύφεσης.
Τα έσοδα από φορολογία πιθανότατα θα μειωθούν περαιτέρω, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να προχωρήσει σε νέες περικοπές. Με άλλα λόγια, το σενάριο εξόδου από το ευρώ πιθανότατα θα οδηγήσει στον κύκλο οικονομικής συρρίκνωσης και δημοσιονομικής λιτότητας που οι επικριτές του μεταρρυθμιστικού προγράμματος της τρόικας ελπίζουν να αποφύγουν.
Είναι μάλλον απίθανο ότι θα ακολούθησει κάποιο άλλο μέλος της ευρωζώνης τον δρόμο της εξόδου της Ελλάδας. Βλέποντας τον οικονομικό και κοινωνικό ανεμοστρόβιλο που θα ακολουθήσει η επιστροφή στη δραχμή, τα άλλα κράτη πιθανότατα θα ακολουθήσουν με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τις μεταρρυθμίσεις που επιτάσσουν τα προγράμματα για να αποφύγουν τις επιπτώσεις της εξόδου.
Θα περιμέναμε επίσης οι Ευρωπαίοι εταίροι και το ΔΝΤ να ακολουθήσουν πιο υποστηρικτική και επιεική στάση για να αποτρέψουν και άλλες αποχωρήσεις. Παραμένει, όμως, ασαφές εάν αυτές οι προσπάθειες θα θεωρηθούν επαρκείς ή όχι. Είναι πιθανόν με την έξοδο της Ελλάδας οι επενδυτές να θεωρήσουν ότι πλέον η ένταξη μιας χώρας στην ευρωζώνη να είναι ανατρέψιμη, εξέλιξη που πρακτικά θα εισαγάγει εκ νέου στην περιοχή τον συναλλαγματικό κίνδυνο. Αυτό μπορεί να φέρει νέες πιέσεις στις αγορές για τα κράτη της περιφέρειας, αναγκάζοντας σε άμεση και ισχυρή ευρωπαϊκή πολιτική αντίδραση.
Εκτίμησή μας είναι ότι θα πρέπει να αναμένεται τέτοια αντίδραση. Εάν, όμως, αποδειχθεί ανεπαρκής για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών και των καταθετών, τότε τα οικονομικά και τα χρηματοοικονομικά προβλήματα στην ευρωζώνη θα κλιμακωθούν. Θα υπάρξουν νέες επιπτώσεις για τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις των κρατών.
Το αποτέλεσμα της νέας εκλογικής αναμέτρησης παραμένει πολύ αβέβαιο.
Άρθρο του Moritz Kraemer,
επικεφαλής πιστοληπτικής αξιολόγησης της Standard & Poor’s.
Αναδημοσιεύεται από τους Financial Times.
επικεφαλής πιστοληπτικής αξιολόγησης της Standard & Poor’s.
Αναδημοσιεύεται από τους Financial Times.
Παρά την ευρεία υποστήριξη για την παραμονή της χώρας στο ευρώ από όλα τα μεγάλα κόμματα της χώρας και την κοινή γνώμη, η άποψη της S&P είναι πως υπάρχει τουλάχιστον μία πιθανότητα στις τρεις εξόδου της Ελλάδας.
Η έξοδος της χώρας μπορεί να γίνει από... ατύχημα. Μία κυβέρνηση ΣΥΡΙZA, η οποία βασικά θα απορρίψει τις μεταρρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν με την τρόικα -το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- θα μπορούσε να οδηγήσει σε διακοπή της εξωτερικής οικονομικής στήριξης.
Χωρίς αυτήν την τελευταία πηγή πίστωσης, η κυβέρνηση ενδέχεται να αναγκαστεί να βρει άμεσα τρόπους χρηματοδότησης. Δεδομένων των δομικών προβλημάτων της Ελλάδας για την αύξηση των εσόδων από φορολογία, η κυβέρνηση μπορεί να μην έχει άλλη επιλογή από το να μειώσει ακόμη πιο σκληρά τις δαπάνες και να τρέξει για να καλύψει τα κενά.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η οικονομική ύφεση της Ελλάδας πιθανότατα θα επιταχυνθεί με επιπλέον αύξηση της ανεργίας και επιδείνωση της πολιτικής και κοινωνικής κρίσης. Όπου, όμως, επικρατεί η απόγνωση και η απελπισία, ενδέχεται να περάσουν λαϊκίστικα μέτρα όπως η έξοδος από την ευρωζώνη.
Από οικονομική σκοπιά, η υιοθέτηση εθνικού νομίσματος θα αποδειχθεί πολύ δαπανηρή για τον λαό της χώρας. Αν και προσωρινά θα μειώσει το κόστος των ελληνικών εξαγωγών συγκριτικά με τους εμπορικούς της εταίρους, η έξοδος από μόνη της δεν αποτελεί θεραπεία για κανένα από τα θεμελιώδη προβλήματα της ελληνικής οικονομίας: τη χαμηλή βάση των εξαγωγών, την έλλειψη ανταγωνιστικότητας και τις μεγάλες εξωτερικές ανισορροπίες.
Το μορατόριουμ στην εξυπηρέτηση του ξένου χρέους αρχικά θα ευνοήσει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας. Το εμπορικό έλλειμμα που θα παραμείνει, όμως, μπορεί να αποδειχθεί πολύ δύσκολο να χρηματοδοτηθεί με αποδεκτό κόστος. Η βασική πηγή εσόδων, ο τουρισμός, πιθανότατα δεν θα ευνοηθεί από αύξηση των εσόδων, παρά τη σημαντικά φθηνότερη δραχμή. Ο τουριστικός κλάδος μπορεί ωστόσο να υποστεί πλήγμα αξιοπιστίας από την οικονομική κρίση και τη διάλυση της κοινωνικής συνοχής.
Οποιαδήποτε ένδειξη για μία ελληνική κυβέρνηση που θα σκέφτεται σοβαρά την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε φυγή καταθέσεων από τις ελληνικές τράπεζες, καθώς οι αποταμιευτές θα προσπαθήσουν να αποφύγουν τη «δραχμοποίηση». Έτσι, όμως, θα καταρρεύσουν τα κατάλοιπα του εξουθενωμένου ελληνικού χρηματοοικονομικού συστήματος, καθώς η δημοσιονομική θέση της χώρας θα είναι τέτοια που δεν θα μπορεί να παράσχει στήριξη στις τράπεζες.
Η εισαγωγή ενός νέου νομίσματος πιθανώς θα οδηγήσει επίσης σε κύμα πτωχεύσεων σε φυσικά και νομικά πρόσωπα αφού οι οφειλέτες δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους που θα έχουν ονομαστική αξία σε ευρώ, ενώ τα εισοδήματά τους θα είναι στην υποτιμημένη δραχμή.
Το ελληνικό κοινοβούλιο μπορεί να εισαγάγει νομοθεσία για τη μετατροπή του νομίσματος όλων των ιδιωτικών δανείων που υπόκεινται στο ελληνικό δίκαιο, αλλά ενδέχεται να υπάρξουν δικαστικά εμπόδια και προβλήματα για τους πιστωτές.
Σε κάθε περίπτωση, ο ελληνικός ιδιωτικός τομέας έχει συγκεντρώσει σημαντικό εξωτερικό χρέος, που αποπληρώνεται σε ευρώ ανεξαρτήτως των αποφάσεων που θα ληφθούν στην Αθήνα. Το ίδιο ισχύει και για την κυβέρνηση, η οποία είναι πολύ πιθανό να κηρύξει ξανά στάση πληρωμών, καθώς μετά την ανταλλαγή των ομολόγων πριν από μερικούς μήνες σχεδόν όλο το ελληνικό χρέος είναι σε ξένο δίκαιο και πληρωτέο σε ευρώ.
Αποκομμένη από τις διεθνές αγορές και χωρίς τη δυνατότητα ασφάλισης εισαγωγών, η Ελλάδα μπορεί να δυσκολευτεί να χρηματοδοτήσει εισαγωγές βασικών αναγκών όπως τρόφιμα, ενέργεια και φάρμακα.
Με τον χρηματοοικονομικό της κλάδο πλέον αφερέγγυο, οι χρεοκοπίες στον ιδιωτικό τομέα και οι αντιδικίες θα παραλύσουν την οικονομική δραστηριότητα και η χώρα θα αντιμετωπίσει κίνδυνο παρατεταμένης μεγάλης ύφεσης.
Τα έσοδα από φορολογία πιθανότατα θα μειωθούν περαιτέρω, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να προχωρήσει σε νέες περικοπές. Με άλλα λόγια, το σενάριο εξόδου από το ευρώ πιθανότατα θα οδηγήσει στον κύκλο οικονομικής συρρίκνωσης και δημοσιονομικής λιτότητας που οι επικριτές του μεταρρυθμιστικού προγράμματος της τρόικας ελπίζουν να αποφύγουν.
Είναι μάλλον απίθανο ότι θα ακολούθησει κάποιο άλλο μέλος της ευρωζώνης τον δρόμο της εξόδου της Ελλάδας. Βλέποντας τον οικονομικό και κοινωνικό ανεμοστρόβιλο που θα ακολουθήσει η επιστροφή στη δραχμή, τα άλλα κράτη πιθανότατα θα ακολουθήσουν με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τις μεταρρυθμίσεις που επιτάσσουν τα προγράμματα για να αποφύγουν τις επιπτώσεις της εξόδου.
Θα περιμέναμε επίσης οι Ευρωπαίοι εταίροι και το ΔΝΤ να ακολουθήσουν πιο υποστηρικτική και επιεική στάση για να αποτρέψουν και άλλες αποχωρήσεις. Παραμένει, όμως, ασαφές εάν αυτές οι προσπάθειες θα θεωρηθούν επαρκείς ή όχι. Είναι πιθανόν με την έξοδο της Ελλάδας οι επενδυτές να θεωρήσουν ότι πλέον η ένταξη μιας χώρας στην ευρωζώνη να είναι ανατρέψιμη, εξέλιξη που πρακτικά θα εισαγάγει εκ νέου στην περιοχή τον συναλλαγματικό κίνδυνο. Αυτό μπορεί να φέρει νέες πιέσεις στις αγορές για τα κράτη της περιφέρειας, αναγκάζοντας σε άμεση και ισχυρή ευρωπαϊκή πολιτική αντίδραση.
Εκτίμησή μας είναι ότι θα πρέπει να αναμένεται τέτοια αντίδραση. Εάν, όμως, αποδειχθεί ανεπαρκής για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών και των καταθετών, τότε τα οικονομικά και τα χρηματοοικονομικά προβλήματα στην ευρωζώνη θα κλιμακωθούν. Θα υπάρξουν νέες επιπτώσεις για τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις των κρατών.
