- Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ετοιμάζεται να μεταπηδήσει από την πρωθυπουργία στην προεδρία, προαναγγέλλοντας μια «Νέα Τουρκία».
Με τις τελευταίες κινήσεις του, όμως, ο Τούρκος ηγέτης δεν φαίνεται να έχει στόχο τη συνέχιση της πορείας προς μια χώρα που σέβεται τους πολίτες και τους...δημοκρατικούς θεσμούς· αντιθέτως, πράττει σύμφωνα με το μοντέλο των αυταρχικών καθεστώτων της Κεντρικής Ασίας. Και ενώ ο Ερντογάν υπονομεύει τους θεσμούς και συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερες εξουσίες, συσσωρεύονται οι κίνδυνοι που η χώρα του αντιμετωπίζει εντός και εκτός συνόρων.
Ο 60χρονος Ερντογάν είναι εκλεγμένος ηγέτης και έχει δώσει μάχες για να σπάσει το ισχυρότατο μπλοκ στρατιωτικών, δικαστικών και άλλων κρατικών λειτουργών που θεωρούσαν εαυτούς φύλακες του κοσμικού καθεστώτος που τους κληροδότησε ο Ατατούρκ. Από την πρώτη εκλογική νίκη του ΑΚΡ το 2002, ο Ερντογάν το οδηγεί σε ολοένα και υψηλότερα ποσοστά, κατακτώντας 49,8% στις εθνικές εκλογές του 2011 και 42,87% στις τοπικές εκλογές του περασμένου Μαρτίου (από 38,39% το 2009).
Το τελευταίο αποτέλεσμα είναι ιδιαιτέρως σημαντικό, επειδή η εκλογική μάχη διεξήχθη σε κλίμα έντονης πόλωσης και αφού είχαν βγει στον αέρα ηχογραφημένες συνομιλίες (προϊόντα υποκλοπής) του πρωθυπουργού με συνεργάτες του, οι οποίες τον εμπλέκουν σε υποθέσεις διαφθοράς και χειραγώγησης των θεσμών. Με δυναμικές παρεμβάσεις (όπως την απαγόρευση του YouTube και του Twitter) ο Ερντογάν πέτυχε να μη μάθουν πολλά για τις αποκαλύψεις οι περισσότεροι Τούρκοι. Επιπλέον, ισχυρίστηκε ότι είχε γίνει στόχος πλεκτάνης ξένων δυνάμεων και εσωτερικών εχθρών, κυρίως του πρώην ισλαμιστή συνοδοιπόρου του Φετλουλάχ Γκιουλέν, του οποίου πολλοί υποστηρικτές βρίσκονται σε καίριες θέσεις στην Αστυνομία και τη Δικαιοσύνη. Οι αποκαλύψεις, καθώς και οι περσινές διαδηλώσεις εναντίον του αυταρχισμού του Ερντογάν, δεν κλόνισαν την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων του ΑΚΡ στον άνθρωπο που βελτίωσε την ποιότητα ζωής τους την τελευταία 12ετία.
Ο Ερντογάν παραμένει κυρίαρχος στην πολιτική σκηνή. Ούτε ο Γκιουλέν μπόρεσε να τον ρίξει ούτε ο πρόεδρος Γκιουλ αισθάνεται ικανός να αναμετρηθεί μαζί του. Ενδεικτικό της ισχύος του πρωθυπουργού είναι το γεγονός ότι τα δύο κύρια κοσμικά κόμματα της αντιπολίτευσης –το CHP του Ατατούρκ και το εθνικιστικό ΜΗΡ– επέλεξαν κοινό υποψήφιο για τις επικείμενες προεδρικές εκλογές, με το επιχείρημα ότι ίσως αυτός μπορέσει να αποσπάσει ψήφους πιστών Μουσουλμάνων που στηρίζουν το ΑΚΡ. Η επιλογή του 70χρονου Εκμελεντίν Ιχσάνογλου, γνωστού κυρίως ως πρώην γ.γ. του Οργανισμού της Ισλαμικής Διάσκεψης, υπογραμμίζει την πολιτική πενία της αντιπολίτευσης.
Εχοντας ισοπεδώσει και όποιες διαφωνίες μέσα στο κόμμα του, ο Ερντογάν βρίσκεται σε ένα παραλήρημα παντοδυναμίας, σε έναν πόλεμο με τους θεσμούς. Πέρα από τον απόλυτο έλεγχο των κρατικών μέσων ενημέρωσης, η κυβέρνηση κατάφερε να ελέγξει τα περισσότερα ιδιωτικά μέσα, με αυστηρότερους νόμους και απαγορεύσεις, με διώξεις δημοσιογράφων, με εξοντωτικές ποινές και φόρους εναντίον ιδιοκτητών ΜΜΕ και με συμφωνίες όπου επιχειρηματίες σύμμαχοί του αγοράζουν μέσα ενημέρωσης. Στη Δικαιοσύνη, το μόνο προπύργιο ανεξαρτησίας είναι το Συνταγματικό Δικαστήριο, του οποίου, όμως, ο πρόεδρος συνταξιοδοτείται σε λίγους μήνες. Στο μέτωπο της οικονομίας, ο πρωθυπουργός βρίσκεται σε διαμάχη με τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, ο οποίος αντιστέκεται στην επίμονη απαίτηση να χαμηλώσει τα επιτόκια. Οι σχέσεις του Ερντογάν με τις ένοπλες δυνάμεις βρίσκονται σε μια ανησυχητική νηνεμία λόγω της ανάγκης του Ερντογάν να βρει ευκαιριακό σύμμαχο στη διαμάχη με τον Γκιουλέν. Η συμμαχία του με τους Κούρδους (και αυτή ευκαιριακή, με στόχο τη στήριξη τους στην προεδρική εκλογή), ίσως οδηγήσει σε νέες τριβές με τον στρατό. Σε θέματα εσωτερικής ασφάλειας, ο Ερντογάν ελέγχει τις υπηρεσίες πληροφοριών (ΜΙΤ), ενώ ο Γκιουλέν έχει ισχυρή επιρροή στην Αστυνομία· το αποτέλεσμα είναι ένα νοσηρό και απρόβλεπτο πολιτικό κλίμα. Η «κοινωνία των πολιτών» αντιστέκεται. Είναι γενναία και επίμονη, αλλά πολύ μικρή για να είναι καθοριστική.
Η συγκέντρωση τόσων εξουσιών στο πρόσωπο ενός ανθρώπου θα ήταν επικίνδυνη σε οποιαδήποτε περίπτωση. Την ώρα που η Τουρκία αντιμετωπίζει τεράστιους κινδύνους λόγω του διαμελισμού της Συρίας και του Ιράκ, με τους Κούρδους του Ιράκ να αποτελούν τον πυρήνα νέου κράτους, η έλλειψη εθνικής ενότητας, πολιτικής σύνεσης και κρατικής συνοχής ίσως αποδειχθεί καταστροφική. Η «Νέα Τουρκία» ίσως δεν είναι όπως την οραματίζεται ο υποψήφιος πρόεδρος.
Του κ.Ν.Κωσταντάρα
