- To 2017 αποτελεί, δίχως ουδεμία αμφιβολία, το annus horribilis (έτος καταστροφής) για το ISIS ανά την Μέση Ανατολή.
Ήδη τον Ιανουάριο, το ISIS εκδιώχθηκε από την Σύρτη στον Κόλπο της Βεγγάζης στη Λιβύη. Αργότερα τον Μάρτιο ο Συριακός Αραβικός Στρατός ανακατέλαβε την.. Παλμύρα στην ανατολική Συρία ύστερα από κατοχή μόλις τριών μηνών. Τον Ιούλιο, ο Ιρακινός Στρατός εκπόρθησε την Μοσούλη (τη δεύτερη μεγαλύτερη μητρόπολη του Ιράκ και την πρώτη τη τάξη μεγέθους μητρόπολη υπό την κατοχή του ISIS) ύστερα από λυσσώδη μάχη 9 μηνών. Και τέλος, το ISIS αμύνεται μέχρις εσχάτων στην οιονεί πρωτεύουσά του συρρικνούμενου χαλιφάτου από τον Ιούνιο.
Ακόμα και ο ηγέτης του ISIS, ο Abu Bakr al-Baghdadi, εξοντώθηκε προ ημερών.
Εν ολίγοις, ο πυρήνας του ISIS στη Συρία και το Ιράκ υφίσταται ισχυρότατη πίεση από τις αρχές του έτους ενώ τα «παραρτήματα» του ISIS στην Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και τα Βαλκάνια δεν ευημερούν επίσης. Το ISIS εκριζώθηκε στη Λιβύη, ηττάται στο Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν και στα Βαλκάνια (ειδικότερα σε Βοσνία-Ερζεγοβίνη και Κόσοβο) εξαρθρώνονται από τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις των εκάστοτε κρατικών αρχών. Στη δυτική Ευρώπη, μοναχά, το ISIS δείχνει να μην έχει υποστεί συντριπτικό πλήγμα. Μήπως εντός του τρέχοντος έτους το ISIS θα ηττηθεί ολοκληρωτικά και θα εξαφανιστεί από το προσκήνιο;
Το ISIS ως Αντάρτικο
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό εξαρτάται από την ορθή εξέταση της φύσης του ISIS. Παρά την ανά την υφήλιο φιλολογία στα ΜΜΕ, το ISIS δεν αποτελεί μια τρομοκρατική σέχτα. Τουναντίον, το ISIS δεν συνιστά παρά μια αντάρτικη οργάνωση που χρησιμοποιεί τον τρόμο εργαλειακά προς εξυπηρέτηση των ιδίων σκοπών του. Ποια η διαφορά, όμως, μεταξύ μιας τρομοκρατική σέχτας και μιας αντάρτικης ομάδας – ιδίως όταν αμφότερες φαίνεται πως μεταχειρίζονται τον τρόμο ως όπλο;
Παρ’ όλο που αποτελούν υποείδη του άτακτου πολέμου, η τρομοκρατία και ο ανταρτοπόλεμος επί της ουσίας διαφέρουν. Οι τρομοκράτες συνιστούν μια δράκα ζηλωτών που χρησιμοποιούν την τυφλή βία ως όχημα επίτευξης πολιτικών ή μη σκοπών – δίχως, όμως, έγνοια για την υποστήριξη από τον (τοπικό) πληθυσμό. Παραδείγματος χάρη, to 1995 η τρομοκρατική ομάδα Aum Shinrikyo εξαπέλυσε μια επίθεση με αέριο σαρίν στο μετρό του Τόκιο ώστε να επιταχύνει την έλευση της Ημέρας της Κρίσεως σύμφωνα με τον ψευδοπροφήτη ηγέτη της. Απεναντίας, οι αντάρτες αποτελούν την «στρατιωτική πτέρυγα» ενός μαζικού λαϊκού κινήματος με σαφή πολιτική στόχευση (π.χ. εθνική απελευθέρωση από τον ξένο ζυγό). Παραδείγματος χάρη, το PKK διεξάγει διακοπτόμενα στην Τουρκία έναν ένοπλο αγώνα από το 1984 για την αυτοδιάθεση της καταπιεσμένης Κουρδικής μειονότητας και υποστηρίζεται από την πλειοψηφία των Κούρδων – εξ ου και οι δεκάδες χιλιάδες μαχητές στις τάξεις του.
Οι κυβερνήσεις, όμως, χαρακτηρίζουν τους αντάρτες συλλήβδην ως «τρομοκράτες», εν μέρει επειδή οι αντάρτες χρησιμοποιούν τρομοκρατικές μεθόδους (π.χ. τυφλά βομβιστικά χτυπήματα) ουκ ολίγες φορές και, πρωτίστως, επειδή οι κυβερνήσεις στοχεύουν να υπονομεύσουν τη δημοφιλία και νομιμοποίηση των ανταρτών.
Το PKK χαρακτηρίζεται ως τρομοκρατική ομάδα από την Τουρκία και το ΝΑΤΟ – μέχρι πρότινος και την ΕΕ. Όπως, όμως, εύστοχα δήλωσε ο Kissinger για τους μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν κατά των Σοβιετικών, «οι τρομοκράτες μιας χώρας είναι οι μαχητές ελευθερίας μιας άλλης χώρας». Εν κατακλείδι, οι αντάρτες δεν επιβιώνουν δίχως την υποστήριξη του πληθυσμού: πως θα υλοποιήσουν τον υπέρτατο στόχο οι αντάρτες (την κατάληψη της εξουσίας) εάν ο πληθυσμός δεν τους υποστηρίζει με τρόφιμα, μαχητές, πληροφορίες και χρήματα; Οι τρομοκράτες, όμως, δεν ενδιαφέρονται να αποκτήσουν την εύνοια του πληθυσμού γιατί δεν αποσκοπούν στην κατάληψη της εξουσίας – εξ ου και η τυφλή βία τους.[1]
Προ ετών ο διακεκριμένος δημοσιογράφος Patrick Cockburn δημοσίευσε ένα βιβλίο για το ISIS που ούτε λίγο ούτε πολύ το αποκαλούσε ως την αιχμή του δόρατος των υπό εξέγερση Σουνιτών Αράβων σε Ιράκ και Συρία. Πρέπει, όμως, επί του παρόντος να αποσαφηνιστεί το εξής: εν τη γενέσει του το 1999, το ISIS ήταν εξ ορισμού μια τρομοκρατική ομάδα· ακριβέστερα, ήταν ένα παρακλάδι της Αλ Κάιντα στο Ιράκ και την Ιορδανία.
Το 2013 πραγματοποιήθηκε η μετάλλαξή του από τρομοκρατική ομάδα σε μια αντάρτικη οργάνωση. Πώς όμως και γιατί; Η ηγεσία του ISIS είδε στον Πόλεμο της Συρίας μια ιστορική ευκαιρία να αυτονομηθεί από την Αλ Κάιντα και τον εκπρόσωπο της Αλ Κάιντα στη Συρία – την Jabhat al-Nousra.
Συμμάχησε, λοιπόν, με τους πρώην υποστηρικτές του Saddam Hussein στο Ιράκ και τις φυλές των Σουνιτών Αράβων στην επαρχία αλ Άνμπαρ του Ιράκ και της ερήμου Χαμάντ στην ανατολική Συρία και συστήθηκε ένα μαζικό λαϊκό κίνημα υπό το μαύρο λάβαρο του ISIS όλων των Σουνιτών Αράβων που δυσανασχετούσαν από τη σιδηρά διακυβέρνηση των Σιιτών Αράβων σε Βαγδάτη και Δαμασκό. Εξ ου και η ευκολία του ISIS να παρατάξει χιλιάδες μαχητές (άνω των 50.000 το 2014) και να εκπορθήσει τόσες μητροπόλεις (Τικρίτ, Φαλούτζα, Ραμάντι και Μοσούλη στο Ιράκ και Ράκκα στη Συρία) με κεραυνοβόλο πόλεμο α λα ISIS.[2]
Η ροπή προς την τυφλή βία, ειδικά των «μοναχικών λύκων» στη Γηραιά Ήπειρο, δημιούργησε μιαν εσφαλμένη εντύπωση για την φύση του ISIS. Ο πυρήνας την εν λόγω οργάνωσης στη Συρία και το Ιράκ συγκροτείται από συγκεκριμένες φυλές Σουνιτών Αράβων με διακριτή ατζέντα ενώ τα «παραρτήματά» του σε Λιβύη, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ευρώπη και Βαλκάνια συναπαρτίζονται από ετερόκλητες ομάδες ακραίων ισλαμιστών δίχως την αθρόα υποστήριξη των τοπικών πληθυσμών.
Η τυφλή βία των μοναχικών λύκων του ISIS στην Ευρώπη προέρχεται από τρομοκρατικούς πυρήνες με μια αποκαλυπτική ιδεολογία ενώ η μαζική βία του ISIS στη Συρία και του Ιράκ συναρτάται με τη διαθρησκευτική σύγκρουση μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών στην Εύφορη Ημισέληνο – μια εξόχως πολιτική ατζέντα δηλαδή.
Η Ειρήνη μετά το ISIS
Πώς ηττάται, λοιπόν, ένα αντάρτικο όπως το ISIS; Η ιστορία διδάσκει πως η ήττα ενός αντάρτικου με στρατιωτική ισχύ μονάχα δεν αποτελεί πρόκριμα για ειρήνευση στο διηνεκές. Παραδείγματος χάρη, οι Κούρδοι του Ιράκ επαναστάτησαν 6 (!) φορές τον 20ο αιώνα κατά της Βαγδάτης παρά τις απανωτές ήττες τους.
Πότε σταμάτησαν οι ένοπλες εξεγέρσεις των Κούρδων του Ιράκ; Όταν το 1991 οι ΗΠΑ επέβαλαν μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στο βόρειο Ιράκ και, επί της ουσίας, άνοιξαν τον δρόμο για την de facto ανεξαρτητοποίηση των Κούρδων.
Παραφράζοντας, λοιπόν, την περίφημη ρήση του Mao Tse-tung, δεν θα πρέπει μια κυβέρνηση να επιχειρήσει να εξοντώσει τα «ψάρια» (αντάρτες) αφού ορισμένα εξ αυτών θα διαφύγουν νομοτελειακά. Η κυβέρνηση πρέπει, τουναντίον, να αποξηράνει το «νερό» (πληθυσμό) εντός του οποίου επιβιώνουν και ευημερούν τα «ψάρια». Πώς θα το πράξει αυτό; Υπάρχουν δύο «σχολές σκέψης» επ’ αυτού. Η πρώτη επί της ουσίας πρεσβεύει τη βίαιη εκτόπιση (ή εξόντωση) των φιλικών προς τους αντάρτες πληθυσμών. Η Τουρκία, παραδείγματος χάρη, ερήμωσε περίπου 3.000 χωριά τη δεκαετία του 1990 στη νοτιοανατολική Τουρκία εν μέσω ενός «βρώμικου πολέμου» εναντίον του PKK.
Η δεύτερη υποστηρίζει πως οι αντάρτες πρέπει να απομονωθούν από τον πληθυσμό χάρη σε μια διττή στρατηγική στοχευμένων μεταρρυθμίσεων προς τον πληθυσμό και επιχειρήσεων ακριβείας εναντίον των ανταρτών (οι οποίες θα ελαχιστοποιούν τις απώλειες αμάχων).[3]
Οπότε το ISIS θα εξαλειφθεί εντελώς ως απειλή είτε εάν εξοντωθούν συστηματικά οι εκατομμύρια υποστηρικτές του ανάμεσα στους Σουνίτες Άραβες του κεντρικού Ιράκ και της ανατολικής Συρίας είτε αν υλοποιήσουν οι Σιιτικές κυβερνήσεις της Δαμασκού και της Βαγδάτης ένα πρόγραμμα τόσο φιλόδοξων μεταρρυθμίσεων που θα ικανοποιεί τις ανησυχίες των Σουνιτών Αράβων περί ασφάλειας (ίσως με την εκχώρηση αυτονομίας στις εν λόγω φυλές).
Προς το παρόν, η Βαγδάτη και η Δαμασκός δεν εμφανίζονται πρόθυμες να εφαρμόσουν τόσες προχωρημένες μεταρρυθμίσεις και, απεναντίας, διεξάγουν εκτεταμένες εθνικές εκκαθαρίσεις εις βάρος των (πραγματικών ή μη) υποστηρικτών του ISIS.
Η στρατιωτική ήττα του ISIS είναι ήδη προδιαγεγραμμένη. Γιατί; Γιατί το ISIS απέτυχε παταγωδώς στον τομέα της χρηστής διακυβέρνησης. Ως αντάρτες, οι μαχητές του ISIS ήταν δεινοί τακτικιστές με έμφαση στην καινοτομία και ευελιξία· ως κυβερνήτες, όμως, του οιονεί χαλιφάτου απεδείχθησαν άκρως βίαιοι και μονολιθικοί. Η στρατιωτική ήττα του ISIS θα αυξήσει κατά πάσα πιθανότητα τα τρομοκρατικά χτυπήματα από τις διάφορες συνιστώσες μια δομής σε ταχεία παρακμή – ειδικά στη Γηραιά Ήπειρο όπου αναμένεται να επιστρέψουν οι τζιχαντιστές δίχως δάφνες νίκης. Εφόσον, πάντως, τα αίτια της μετεωρικής ανόδου του ISIS δεν αντιμετωπίζονται, το ISIS θα εμφανιστεί εκ νέου στην περιοχή – με διαφορετικό όνομα μονάχα.
Του Δρ. Σπυρίδων Πλακούδα
αν.καθηγητή Στρατηγικής και Διεθνών Σχέσεων
στο American University in the Emirates
και Επιστημονικού Συνεργάτη του ΚΕΔΙΣΑ.
[1] Για μια ανάλυση του ανταρτοπολέμου και της διαφοράς μεταξύ ανταρτών και τρομοκρατών, δείτε: Σπυρίδων Πλακούδας: «Ανταρτοπόλεμος: Το Ορφανό Παιδί της Στρατηγικής», Διακλαδική Επιθεώρηση, Τεύχος 30 (Ιούλιος-Οκτώβριος 2014), σσ. 7-18.
[2] Περί της πραγματικής φύσης του ISIS, δείτε: Spyridon Plakoudas: «Islamic State: A Hybrid Threat?», KEDISA, 18/3/2016.
[3] Για μια ανάλυση των σχολών σκέψης περί αντι-αντάρτικου (counter-insurgency), δείτε: Σπυρίδων Πλακούδας: «Ανταρτοπόλεμος: Το Ορφανό Παιδί της Στρατηγικής», Διακλαδική Επιθεώρηση, Τεύχος 30 (Ιούλιος-Οκτώβριος 2014), σσ. 7-18.
