Πόσο επικίνδυνο είναι το «χάρισμα» Ομπάμα;

Άρθρο του κ.Στ.Χιωτάκη,
πρόεδρου του Τμήματος
Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
.
Μέσα στην πρωτόγνωρη, παγκόσμια οικονομική (και όχι μόνο) κρίση και ενώ όλος σχεδόν ο κόσμος βλέπει με κάποιες ελπίδες τον νέο πρόεδρο της Αμερικής, υπάρχουν ωστόσο ορισμένοι αναλυτές που δεν συμμερίζονται αυτές τις προσδοκίες: Για παράδειγμα, ο συντηρητικός Μ. Κ. Beran παρομοιάζει τον Ομπάμα, ειρωνικά, με «σαμάνα», κάτι δηλαδή μεταξύ μάγου και «θεραπευτή» (περιοδ. CITY, καλοκαίρι 2008). Αλλά και ο αριστερός Νόαμ Τσόμσκι βλέπει μάλλον απαξιωτικά το «χάρισμα του Ομπάμα». Σε συνέντευξή του («Καθημερινή» 26.10.2008) διαπιστώνει ότι «το πιο επικίνδυνο πράγμα στην πολιτική είναι κάποιος με χαρισματική προσωπικότητα. Καλύτερα να έχεις έναν μέτριο, βαρετό ηγέτη, τον οποίο ο κόσμος δεν θα στηρίζει τυφλά, θα τον κριτικάρει. Πιστεύω ότι αν οι ΗΠΑ είχαν χαρισματικό ηγέτη, ο κόσμος θα είχε σοβαρό πρόβλημα!».
Ο Τσόμσκι είναι ένας ρηξικέλευθος κριτικός διανοούμενος, με διεθνή αναγνώριση. Ομως, οι γενικεύσεις του αυτές συνδέονται ίσως με την αρχή «ή όλα ή τίποτα», πράγμα που μπορεί να σημαίνει: «ή προωθούμε επαναστατικές μεταβολές του συστήματος και των δομών ή τίποτα». Τελικά, το τι είναι πραγματικά επαναστατικό πρέπει -νομίζω- να το εξετάζουμε και από την πραγματικότητα και όχι σύμφωνα μόνο με θεωρητικά δόγματα. Μπορούμε να πούμε άραγε από τη σκοπιά αυτή ότι οι τεράστιες αλλαγές που έζησε η 106 ετών Αφροαμερικάνα κ. Νίξον, την οποία ανέφερε ο Ομπάμα στην επινίκια ομιλία του, δεν είναι επαναστατικές, σε σχέση με τις δομικές μεταβολές που έγιναν π.χ. στη Ρωσία και την Κίνα τον περασμένο αιώνα;
Από μιαν άλλη σκοπιά, χαρισματικοί ήταν όχι μόνο οι Χίτλερ και Χομεϊνί, αλλά και οι... Ελευθέριος Βενιζέλος και Βίλι Μπραντ. Αν, λόγω του Χίτλερ, καταδικάζουμε γενικά και εκ των προτέρων κάθε «χαρισματικό» πολιτικό, ακόμη και αν αυτός ανατροφοδοτεί δημοκρατικά και χειραφετητικά αιτήματα, τότε με την ίδια λογική θα μπορούσε να στραφεί κανείς και εναντίον της συμμετοχής όλων των πολιτών στις εκλογές, επειδή εκλέγονται ενίοτε και ακροδεξιές κυβερνήσεις. Οταν χρησιμοποιούμε τον όρο «χάρισμα» με γενικόλογο - ασαφή τρόπο που αποκλίνει σαφώς από την αντίστοιχη επιστημονική έννοια του Max Weber είναι εύκολο να οδηγηθούμε σε μονόπλευρες γενικεύσεις ή υπερβολές. Υπάρχουν αξιόλογες θεωρητικές προσεγγίσεις που, ωστόσο, δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται με τον ίδιο τρόπο για όλες τις περιπτώσεις. Θα παρομοίαζα την εμμονή στη χρησιμοποίηση μόνο ορισμένων μεθόδων για όλες τις πτυχές της κοινωνικής πραγματικότητας με την προσπάθεια να υπολογίζει κανείς ακόμη και την απόσταση με μονάδα μέτρησης τα… κιλά!
Εξειδικεύοντας τη θεωρία στη συγκεκριμένη περίπτωση θα έλεγα ότι, το «χάρισμα» του Ομπάμα είναι «το αποδιδόμενο κύρος σε ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του (…), χάρη στα οποία αναγνωρίζεται σαν να ήταν προικισμένος με υπερφυσικές ή υπεράνθρωπες ή, τουλάχιστον, με ξένες προς την (κατεστημένη αμερικανική) καθημερινότητα δυνάμεις ή ιδιότητες, στις οποίες δεν μπορεί να έχει πρόσβαση ο καθένας, ή σαν να ήταν θεόσταλτος ή υποδειγματικός. Γι’ αυτό και αναγνωρίζεται ως ηγέτης». Βέβαια, το αποδιδόμενο «χάρισμα» στον Ομπάμα είναι θέμα πίστης. Ενώ μπορούν όλοι να συμφωνούν σ’ αυτό, το πρόβλημα βρίσκεται αλλού: Σε αντιδιαστολή προς το θεσμικό «χάρισμα της θέσης» ή το κατεστημένο «κληρονομικό χάρισμα» (το οποίο τείνει να αναπαράγει τις συνθήκες μονοπώλησής του από ορισμένες «πολιτικές οικογένειες», όπως π.χ. στην Ελλάδα), ο Weber αναδεικνύει το «προσωπικό χάρισμα» ως έναν από τους τρεις τρόπους, μέσω των οποίων μια ιστορική μορφή κυριαρχίας και αυθεντίας φαίνεται ως νόμιμη, δηλαδή ως ηθικά καταξιωμένη και «φυσική»: Μακροπρόσθεσμα, οι κυριαρχούμενοι δεν είναι δυνατόν να πειθαρχούν μόνο από φόβο ή από οικονομικές σκοπιμότητες, αλλά μόνο στον βαθμό που έχουν και κάποια εσωτερικά κίνητρα, όπως αυτά απορρέουν α) από νόμιμες - καταστατικές αρχές (π.χ. Σύνταγμα, νόμοι), β) από τα πρότυπα της παράδοσης και της κουλτούρας και γ) από την πίστη σε κάποιο ασυνήθιστο «χαρισματικό» πρόσωπο (που αντλεί το κύρος του από τα ασυνήθιστα και μη κατεστημένα αιτήματα τα οποία εκφράζει). Η ανάλυση αυτή είναι καίρια και επιβεβαιώνεται από τα τεκταινόμενα στην Αμερική: Η παγκόσμια κυριαρχία της υπερδύναμης συνδέθηκε άρρηκτα και με το «προσωπικό χάρισμα» ορισμένων προέδρων, όπως π.χ. του Λίνκολν, του Ρούζβελτ, του Κένεντι, ενώ διερράγη, ιδιαίτερα, με τις νεοσυντηρητικές και ωμές «πρωτοβουλίες» του Μπους. Το ερώτημα είναι, αν η σοβαρά τραυματισμένη αυτή αυθεντία της Αμερικής θα μπορούσε να ανανήψει ή να αναγεννηθεί, μέχρι ένα βαθμό, χάρη στη χαρισματική προσωπικότητα του Ομπάμα και του ευρύτερου κινήματος που εκφράζει.