H έντονη συζήτηση που διεξάγεται στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για τη συνέχιση ή όχι των αποκαλύψεων για τον βασανισμό κρατουμένων στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» -και τυχόν τ
ιμωρία των ενόχων- υποδεικνύει ότι η αυτοκρατορία βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή: εδώ θα κριθεί η εικόνα και η ουσία της δημοκρατίας των ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ δεν έχουν αφήσει εμφανή σημάδια πάνω στη Γη για να καταλάβουν οι άνθρωποι του μέλλοντος την ισχύ και την επιρροή της μεγαλύτερης στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης που γνώρισε ο πλανήτης μας έως σήμερα. Ούτε πυραμίδες έχτισαν (όπως οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Μάγια και άλλοι λαοί), ούτε ακροπόλεις όπως οι Ελληνες, ούτε δρόμους και υδραγωγεία όπως οι Ρωμαίοι. Τα μεγάλα επιτεύγματα των Αμερικανών, τα οποία απλώθηκαν σε όλη τη Γη, ήταν κυρίως άυλα: η ανάπτυξη της τεχνολογίας στην υπηρεσία του ατόμου
ιμωρία των ενόχων- υποδεικνύει ότι η αυτοκρατορία βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή: εδώ θα κριθεί η εικόνα και η ουσία της δημοκρατίας των ΗΠΑ.Οι ΗΠΑ δεν έχουν αφήσει εμφανή σημάδια πάνω στη Γη για να καταλάβουν οι άνθρωποι του μέλλοντος την ισχύ και την επιρροή της μεγαλύτερης στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης που γνώρισε ο πλανήτης μας έως σήμερα. Ούτε πυραμίδες έχτισαν (όπως οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Μάγια και άλλοι λαοί), ούτε ακροπόλεις όπως οι Ελληνες, ούτε δρόμους και υδραγωγεία όπως οι Ρωμαίοι. Τα μεγάλα επιτεύγματα των Αμερικανών, τα οποία απλώθηκαν σε όλη τη Γη, ήταν κυρίως άυλα: η ανάπτυξη της τεχνολογίας στην υπηρεσία του ατόμου
· η επέκταση της ελεύθερης αγοράς και η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου και της ευμάρειας·
πάνω απ’ όλα, όμως, οι ΗΠΑ ήταν η κινητήριος δύναμη για την επέκταση της δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε χώρες όπου οι λαοί τους αναστέναζαν. Οσο και αν οι αμερικανικές κυβερνήσεις συνεργάστηκαν με βάναυσα και αυταρχικά καθεστώτα και συμμετείχαν σε περιφερειακούς πολέμους, η εικόνα δικαιοσύνης που εξέπεμπαν δημιούργησε ένα στόχο στον.. οποίο κάθε λαός ήλπιζε να φθάσει. Με την κατάρρευση του κομμουνιστικού κόσμου το 1989, φάνηκε ότι το μοντέλο που εκπροσωπούσαν οι ΗΠΑ -της δημοκρατίας και του καπιταλισμού- είχε θριαμβεύσει.
Η ψευδαίσθηση δεν κράτησε πολύ: οι τρομοκρατικές επιθέσεις του 2001, η αδικαιολόγητη εισβολή στο Ιράκ το 2003, η κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, η γενικευμένη οικονομική ύφεση και οι ραγδαίες κλιματικές αλλαγές συντάραξαν τη νέα τάξη. Οι ΗΠΑ βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια πρωτοφανή πρόκληση: πώς να προστατεύσουν τον λαό και τα συμφέροντά τους από τις νέες απειλές χωρίς να διακυβεύουν τα ιδεώδη στα οποία βασιζόταν η παγκόσμια επιρροή των Αμερικανών;
Ηταν μεγάλη ατυχία για τις ΗΠΑ -και, κατ’ επέκταση για τον υπόλοιπο κόσμο- ότι πρόεδρος σε αυτό το κρίσιμο διάστημα ήταν ο Τζορτζ W. Μπους. Αυτός δεν δυσκολεύτηκε να αποφανθεί πως ό,τι είναι καλό για τις ΗΠΑ είναι καλό για τον υπόλοιπο κόσμο. Υιοθέτησε το δόγμα των «προληπτικών πολέμων», και ακολούθησαν οι εξωδικαστικές εκτελέσεις, οι απαγωγές υπόπτων και οι «σκληρές μέθοδοι ανάκρισης» (δηλαδή, βασανιστήρια). Οχι μόνο καταστρατηγήθηκαν νόμοι των ΗΠΑ και του διεθνούς δικαίου, αλλά, στα μάτια του κόσμου, χάθηκε και η πολύτιμη αίσθηση της ηθικής υπεροχής του αμερικανικού μοντέλου.
Αυτά που κάποτε συνέβαιναν στα μπουντρούμια σκοτεινών καθεστώτων τώρα τα διέπρατταν Αμερικανοί. Πέρα από την ηθική κατάπτωση, όμως, το μεγάλο έγκλημα της κυβέρνησης Μπους ήταν η καταστρατήγηση των νόμων: η κατάργηση των κυρώσεων για τους παραβάτες οδηγεί απευθείας σε αυθαιρεσία, διαφθορά και γενικευμένο κυνισμό. Καταστρέφει τον ιστό της κοινωνίας. Είναι αδιάφορο αν τα βασανιστήρια απέφεραν χρήσιμες πληροφορίες (όπως λένε οι υποστηρικτές τους) ή αν οδηγούσαν απλώς σε άχρηστες ομολογίες του φόβου και της απελπισίας. Ούτε μπορούμε να ξέρουμε αν ο φόβος βάναυσης ανάκρισης έχει αποθαρρύνει επίδοξους τρομοκράτες. Η υπονόμευση του κράτους δικαίου είναι απείρως πιο επικίνδυνη από την απειλή της τρομοκρατίας - και για τις ΗΠΑ και για τις χώρες των οποίων οι κυβερνήσεις θα θελήσουν να κάνουν το ίδιο.
Επιδιώκοντας πολιτική συναίνεση, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα διστάζει να ανοίξει μέτωπο με αξιωματούχους της κυβέρνησης Μπους. Η υπόθεση, όμως, δεν είναι θέμα προσωπικής επιλογής: όπως οι αξιωματούχοι και οι πράκτορες δεν είχαν κανένα δικαίωμα να αγνοήσουν το νόμο, έτσι και ο πρόεδρος δεν έχει καμία επιλογή πέρα από το να διατάξει την τιμωρία των υπευθύνων. (Μην ξεχνάμε ότι οι αμερικανικές εφημερίδες που αποκάλυψαν τον βασανισμό κρατουμένων στις φυλακές Αμπού Γκραΐμπ έσωσαν την τιμή της δημοσιογραφίας αλλά και της χώρας τους.) Μόνο η επιβολή του νόμου -καθυστερημένα έστω- μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές της καταστρατήγησής του, και να αναδείξει το πραγματικό πρόσωπο μιας κοινωνίας.
Η ψευδαίσθηση δεν κράτησε πολύ: οι τρομοκρατικές επιθέσεις του 2001, η αδικαιολόγητη εισβολή στο Ιράκ το 2003, η κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, η γενικευμένη οικονομική ύφεση και οι ραγδαίες κλιματικές αλλαγές συντάραξαν τη νέα τάξη. Οι ΗΠΑ βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια πρωτοφανή πρόκληση: πώς να προστατεύσουν τον λαό και τα συμφέροντά τους από τις νέες απειλές χωρίς να διακυβεύουν τα ιδεώδη στα οποία βασιζόταν η παγκόσμια επιρροή των Αμερικανών;
Ηταν μεγάλη ατυχία για τις ΗΠΑ -και, κατ’ επέκταση για τον υπόλοιπο κόσμο- ότι πρόεδρος σε αυτό το κρίσιμο διάστημα ήταν ο Τζορτζ W. Μπους. Αυτός δεν δυσκολεύτηκε να αποφανθεί πως ό,τι είναι καλό για τις ΗΠΑ είναι καλό για τον υπόλοιπο κόσμο. Υιοθέτησε το δόγμα των «προληπτικών πολέμων», και ακολούθησαν οι εξωδικαστικές εκτελέσεις, οι απαγωγές υπόπτων και οι «σκληρές μέθοδοι ανάκρισης» (δηλαδή, βασανιστήρια). Οχι μόνο καταστρατηγήθηκαν νόμοι των ΗΠΑ και του διεθνούς δικαίου, αλλά, στα μάτια του κόσμου, χάθηκε και η πολύτιμη αίσθηση της ηθικής υπεροχής του αμερικανικού μοντέλου.
Αυτά που κάποτε συνέβαιναν στα μπουντρούμια σκοτεινών καθεστώτων τώρα τα διέπρατταν Αμερικανοί. Πέρα από την ηθική κατάπτωση, όμως, το μεγάλο έγκλημα της κυβέρνησης Μπους ήταν η καταστρατήγηση των νόμων: η κατάργηση των κυρώσεων για τους παραβάτες οδηγεί απευθείας σε αυθαιρεσία, διαφθορά και γενικευμένο κυνισμό. Καταστρέφει τον ιστό της κοινωνίας. Είναι αδιάφορο αν τα βασανιστήρια απέφεραν χρήσιμες πληροφορίες (όπως λένε οι υποστηρικτές τους) ή αν οδηγούσαν απλώς σε άχρηστες ομολογίες του φόβου και της απελπισίας. Ούτε μπορούμε να ξέρουμε αν ο φόβος βάναυσης ανάκρισης έχει αποθαρρύνει επίδοξους τρομοκράτες. Η υπονόμευση του κράτους δικαίου είναι απείρως πιο επικίνδυνη από την απειλή της τρομοκρατίας - και για τις ΗΠΑ και για τις χώρες των οποίων οι κυβερνήσεις θα θελήσουν να κάνουν το ίδιο.
Επιδιώκοντας πολιτική συναίνεση, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα διστάζει να ανοίξει μέτωπο με αξιωματούχους της κυβέρνησης Μπους. Η υπόθεση, όμως, δεν είναι θέμα προσωπικής επιλογής: όπως οι αξιωματούχοι και οι πράκτορες δεν είχαν κανένα δικαίωμα να αγνοήσουν το νόμο, έτσι και ο πρόεδρος δεν έχει καμία επιλογή πέρα από το να διατάξει την τιμωρία των υπευθύνων. (Μην ξεχνάμε ότι οι αμερικανικές εφημερίδες που αποκάλυψαν τον βασανισμό κρατουμένων στις φυλακές Αμπού Γκραΐμπ έσωσαν την τιμή της δημοσιογραφίας αλλά και της χώρας τους.) Μόνο η επιβολή του νόμου -καθυστερημένα έστω- μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές της καταστρατήγησής του, και να αναδείξει το πραγματικό πρόσωπο μιας κοινωνίας.
