με τη φονική δύναμη της πυρηνικής έκρηξης στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και έζησαν στο πετσί τους τις συνέπειές της, έδειξαν τόση δυσκαμψία στην αντιμετώπιση της πυρηνικής κρίσης, που ακολούθησε τον πρόσφατο φονικό σεισμό στη χώρα τους. Αναρωτήθηκαν, επίσης, τι οδήγησε τον -κατά τα άλλα γνωστό για την έφεσή του στην τεχνολογία- ιαπωνικό λαό να κατασκευάσει πληθώρα και.. αμφιβόλου ασφαλείας πυρηνικά εργοστάσια, σε έναν τόπο που θεωρείται από τους πλέον σεισμογενείς παγκοσμίως.
Μια πιθανή απάντηση σε αυτόν το γρίφο θα μπορούσε να προσφέρει η θεωρία του συλλογικού ασυνειδήτου, του κορυφαίου ψυχαναλυτή Καρλ Γιουνγκ.
Σύμφωνα με αυτήν, το συλλογικό ασυνείδητο αντιπροσωπεύει ένα στρώμα βαθύτερο από αυτό του προσωπικού ασυνειδήτου. Εκεί κατοικούν, λειτουργούν και κατά καιρούς αναδύονται στη συνείδησή μας ενστικτώδεις δυνάμεις, τάσεις και αρχέγονες εικόνες, που ενδέχεται να είναι κοινές σε έναν ολόκληρο λαό, ακόμη και σε όλη την ανθρωπότητα. Τα αρχέτυπα του συλλογικού ασυνειδήτου τα βιώνουμε σαν συγκινησιακές καταστάσεις, σαν μυστηριώδη κίνητρα συμπεριφοράς, πάντοτε έξω από το συνειδησιακό μας έλεγχο. Η επίδρασή τους στο συνειδητό μας μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική, ανάλογα με την όψη που παρουσιάζουν.
Τα ξεχασμένα αυτά αρχέτυπα οδηγούν πολλές ομάδες ανθρώπων που έχουν κοινές ρίζες, αλλά και ολόκληρους λαούς, να αναβιώνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα τραυματικές εμπειρίες και να αναπαράγουν τις συνθήκες τραυματικών γεγονότων που, στη σφαίρα του συνειδητού, μοιάζει να αγωνίζονται να αποφύγουν.
Οσο τα αρχέτυπα παραμένουν ασυνείδητα, είτε μας καταλαμβάνουν και εμείς χάνουμε κάθε έλεγχο του εαυτού μας, ταυτιζόμενοι σε μεγάλο βαθμό με αυτά, είτε τα προβάλλουμε στους άλλους, φανταζόμενοι ότι εκείνοι διαθέτουν χαρακτηριστικά που ουσιαστικά είναι δικά μας. Πρόκειται, με λίγα λόγια, για ένα σκληρό δίσκο, για μια οργανωμένη μνήμη υπολογιστή, με τους διάφορους ατομικούς υποκαταλόγους να αναφέρονται και το περιεχόμενό τους να εξαρτάται από τον πρωταρχικό φάκελο, όπου βρίσκονται τα συλλογικά αρχέτυπα.
Ετσι, η θεωρία του συλλογικού ασυνειδήτου εξηγεί εν μέρει και τις επαναλήψεις που παρατηρούνται κατά τακτά χρονικά διαστήματα στην Ιστορία ορισμένων λαών. Το παράδειγμα της Γερμανίας είναι χαρακτηριστικό.
Στην περίπτωση της χώρας μας, τώρα, το δικό μας συλλογικό ασυνείδητο, όπου κατοικεί η λήθη, οδήγησε τις πολιτικές επιλογές μας, αλλά και τις συμπεριφορές πολλών τα τελευταία χρόνια και κατόρθωσε να ανακαλέσει φαντάσματα του παρελθόντος και να αναπαραγάγει σήμερα, μετά τα χρόνια της οικονομικής ανάπτυξης και της ευημερίας, τις συνθήκες φτώχειας και φόβου που επικρατούσαν την αμέσως μεταπολεμική εποχή. Ετσι, η Ελλάδα στις ημέρες μας μοιάζει άδειο σκηνικό, που πίσω από τα σκονισμένα απομεινάρια της καλής εποχής κρύβει την πλήρη αποσύνθεση και την κατάρρευση όσων είχαν χτιστεί, συχνά πάνω σε σαθρά θεμέλια, τις τελευταίες δεκαετίες.
Και μόνο φέρνοντας στο συνειδητό τα κίνητρα που μας οδήγησαν σε ορισμένες πολιτικές και μη επιλογές και στη διατήρηση των ψευδαισθήσεων, θα μπορέσουμε ίσως να απαλλαγούμε από τα φαντάσματα του παρελθόντος, να πάρουμε την τύχη μας στα χέρια μας και να ελπίσουμε σε ένα καλύτερο μέλλον· αν όχι για μας, τουλάχιστον για τα παιδιά μας...
Ελ.Καζαλότι
