Οι μελαγχολικές ειδήσεις του φθινοπώρου για την προσωρινή αναστολή λειτουργίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και τη συρρίκνωση της Εθνικής Τράπεζας επισκιάζονται από την καταιγίδα των διώξεων της Χρυσής Αυγής. Ιστορική καμπή, όπως και να τα δει κανείς όλα αυτά τα γεγονότα: τη φθίση κορυφαίων ιδρυμάτων του ελληνικού κράτους ακριβώς σε αυτή τη στιγμή εθνικής αδυναμίας.
Προ... χθές, έξι πρώην πρυτάνεις του Πανεπιστημίου Αθηνών απηύθυναν αγωνιώδη έκκληση προς τον υπουργό Παιδείας, προκειμένου να επανεξετασθεί η απόλυση 500 διοικητικών υπαλλήλων και να παραμείνει εν λειτουργία το ίδρυμα. Οι πρυτάνεις τάσσονται υπέρ της άμεσης επαναλειτουργίας του Πανεπιστημίου, αλλά επισημαίνουν ότι η «μη διαφανής» και «παράλογη» αφαίρεση προσωπικού θα οδηγήσει σε δυσλειτουργία ή νέκρωση βιβλιοθήκες, γραμματείες, εργαστήρια, κλινικές, σε ένα ίδρυμα που διαμορφώνει και εκπαιδεύει 65.000 φοιτητές. Ενα ίδρυμα που είναι η κιβωτός του νεότερου Ελληνισμού, θα προσθέταμε, όπως κι αν το δει κανείς: πνευματικά, επιστημονικά, πολιτικά. Από τη γένεσή του το 1837, στεγασμένο στους πρόποδες της Ακροπόλεως, έως τη συμβολική του εγκατάσταση το 1841 στο κέντρο της Αθήνας, στο νεοκλασικό αριστούργημα του Κρ. Χάνσεν, το ΕΚΠΑ παράγει επιστήμονες, λογίους, δασκάλους, τα στελέχη της διοικούσας ελίτ, εθνική συνείδηση. Είναι το πρώτο πανεπιστήμιο στη ΝΑ Μεσόγειο, δηλαδή στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία.
Λίγο αργότερα, το 1841, ιδρύεται η Εθνική Τράπεζα, άλλη μια πρωτιά στην περιοχή. Οι Ελληνες προικίζουν το νεογέννητο κρατίδιο με ό,τι θεωρούν χρησιμότερο μετά τα άρματα του ιδρυτικού ξεσηκωμού: με γράμματα και χρήματα, με γνώση και εμπόριο. Μαζί και η έρευνα του ενδόξου παρελθόντος, στο πλαίσιο του νεοκλασικισμού που διαποτίζει το σώμα του αναδυόμενου έθνους - κράτους: η Αρχαιολογική Υπηρεσία συστήνεται το 1834, η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία ιδρύεται το 1837. Η βιομηχανία δεν ήταν στις προτεραιότητες του κράτους και των ιδιωτών, άρα και η τεχνική εκπαίδευση θα έρθει πολύ αργότερα. Το Πολυτεχνείο θα προαχθεί σε ΑΕΙ μόλις το 1887.
Δύο αιώνες σχεδόν από την ίδρυσή τους, οι δύο συμβολικοί και υλικοί πυλώνες του νεότερου Ελληνισμού συρρικνώνονται και εξασθενούν, ακολουθώντας τη μοίρα του πτωχευμένου κράτους. Η Εθνική Τράπεζα, βαριά λαβωμένη, στηριζόμενη ήδη σε δάνεια κεφάλαια του πτωχευμένου κράτους, αναγκάζεται επιπλέον να αποχωρήσει από πέντε βαλκανικές χώρες και να πουλήσει το 40% της Finansbank στην Τουρκία.
Μπορούμε να δούμε αυτή την ιστορική φάση σαν απαρχή διαρκέστερης συρρίκνωσης, σαν παρακμή εν εξελίξει, αλλά θα μπορούσαμε εξίσου, και ορθότερα, να τη δούμε σαν φάση συσπείρωσης και αναπροσδιορισμού, σαν απαρχή βαθύτερων αναγεννητικών διεργασιών. Σε κάθε περίπτωση, η διατήρηση των δύο αυτών πυλώνων ακέραιων, εν ζωή και εν λειτουργία, σε συνέχιση του ιστορικού τους ρόλου, συνυφαίνεται κρίσιμα με τη συνέχιση του παρ’ ημίν έθνους-κράτους στον 21ο αιώνα.
Του κ.Ν.Ξυδάκη
