- Οι χώρες της Ευρώπης κινδυνεύουν από ηγεσίες ανίκανες να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις, ανίκανες να φανταστούν τις συνέπειες της αποτυχίας τους.
Αυτή η χρονιά φέρει το ιστορικό βάρος της εκατοστής επετείου της έναρξης του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, το μακελειό στο οποίο σκοτώθηκαν 15 εκατομμύρια άνθρωποι, διαλύθηκαν τρεις αυτοκρατορίες και έγινε αφορμή για...διενέξεις που δεν τελείωσαν με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά συνεχίζονται έως σήμερα στη Μέση Ανατολή. Το 2014 δεν είναι το 1914, όπου οι χώρες της Ευρώπης ήταν τόσο μπλεγμένες σε στρατιωτικές συμμαχίες που μία δολοφονία ήταν αρκετή να τις οδηγήσει όλες μαζί σε πόλεμο. Ξαφνικά, όμως, η εκρηκτική κατάσταση στην Ουκρανία, στην περιφέρεια της Ευρώπης, προσδίδει νέα αστάθεια στη δική μας εποχή.
Το 1914 είναι η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο, όπου το όραμα ενός συνεχώς καλύτερου μέλλοντος, κυρίως λόγω τεχνολογικών εξελίξεων, τσακίστηκε πάνω σε μια εφιαλτική βιομηχανία θανάτου. Η τεχνολογική πρόοδος, οι ανεπαρκείς έως βλακώδεις κυβερνήσεις σε σημαντικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και ο πυρετός του εθνικισμού συνέστησαν ένα ασταθές μείγμα που περίμενε απλώς την αφορμή για να εκραγεί. Η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και της γυναίκας του στο Σεράγεβο, στις 28 Ιουνίου του 1914, ήταν η σπίθα στην μπαρουταποθήκη. Αλλά ουδείς από τους πρωταγωνιστές των εξελίξεων στη Βιέννη, στο Βερολίνο, στη Μόσχα, στο Βελιγράδι, στο Παρίσι και στο Λονδίνο περίμενε το μέγεθος της φρίκης που θα ακολουθούσε μετά την αρχή του πολέμου, 37 ημέρες αργότερα.
Οι κίνδυνοι σήμερα είναι διαφορετικοί απ’ αυτούς του 1914, αλλά δεν είναι ούτε λίγοι ούτε ασήμαντοι. Η Ουκρανία αποτελεί ένα άκρως επικίνδυνο πεδίο εξελίξεων, που μπορούν να έχουν σημαντικότατες επιπτώσεις πέρα από τα σύνορα της χώρας. Η Ευρώπη δεν κινδυνεύει από τον αυτοματισμό των στρατιωτικών συμμαχιών που είχαμε το 1914, αλλά, αντιθέτως, από την ασυναρτησία της ηγεσίας της και από την τάση απομονωτισμού των Ηνωμένων Πολιτειών (κάτι που ήταν έντονο και το 1914, έως το 1917 οπότε οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν στον Μεγάλο Πόλεμο). Η αμηχανία αυτή δίνει χώρο στη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, η οποία, θέλοντας να ελέγξει απολύτως τα γεγονότα στην Ουκρανία, έδρασε με τέτοια έπαρση που προκάλεσε την πτώση του συμμάχου της, προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς, και οδήγησε στη σημερινή αστάθεια.
Τώρα, η Ρωσία έθεσε σε πολεμική ετοιμότητα όλες τις δυνάμεις της στο δυτικό μέτωπο, από την Ουκρανία μέχρι τη Φινλανδία, ενώ φιλορωσικές ομάδες κατέλαβαν την Πέμπτη την τοπική Βουλή στην Κριμαία. Το 1914, καθοριστικός παράγοντας στην κάθοδο προς τον πόλεμο ήταν η ρωσική «μερική επιστράτευση» που έγινε προς στήριξη της Σερβίας, μετά το τελεσίγραφο από τη Βιέννη, και που απαιτούσε τέλος στον σερβικό αλυτρωτισμό και αυστριακή συμμετοχή στις έρευνες για τη διαλεύκανση του φόνου στο Σεράγεβο. Αυτό έθετε σε αμφισβήτηση την κυριαρχία της Σερβίας και δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό. Σήμερα, η Μόσχα θέτει τα δικά της τελεσίγραφα, απειλεί την Ουκρανία και (εμμέσως ή αμέσως) υπονομεύει την εδαφική ακεραιότητά της. Οπως η Σερβία το 1914, η Ουκρανία δεν μπορεί παρά να αντισταθεί, με όποιο κόστος.
Το 2014 βρίσκει τη μοναδική υπερδύναμη σε μετάβαση. Μετά δύο αποτυχημένους, μακρόχρονους πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, οι ΗΠΑ βρίσκονται έτοιμες να στρέψουν την πλάτη στον κόσμο. Μόλις την Πέμπτη, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Τζον Κέρι, κατήγγειλε τον «νέο απομονωτισμό» που αναπτύσσεται στη χώρα του, λέγοντας ότι η Αμερική άρχισε να δρα σαν φτωχή χώρα. Αυτό είναι και το μεγάλο πρόβλημα της Ευρώπης, η οποία είναι υποχρεωμένη να ακολουθεί τους ρυθμούς της ισχυρότερης χώρας-μέλους, της Γερμανίας, η οποία, με τη σειρά της, αποτρέπει αποφάσεις που θα έδιναν την υπόσταση της υπερδύναμης στην Ε.Ε. Το είδαμε επανειλημμένως στην κρίση χρέους – η Ε.Ε. δεν πήρε μέτρα ώστε να θωρακιστεί στο σύνολό της, επιλέγοντας να επιτρέψει τους αδύναμους κρίκους (Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιρλανδία) να καθορίζουν την ισχύ ολόκληρης της Ενωσης.
Παρ’ όλες τις δηλώσεις τους, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν θα εμπλακούν στην Ουκρανία. Η Ευρώπη βρίσκεται πάντα δύο βήματα πίσω από τις εξελίξεις. Η Ρωσία δρα χωρίς έλεγχο, χωρίς περίσκεψη. Η Ουκρανία κινδυνεύει να βυθιστεί σε εμφύλιο πόλεμο. Η Τουρκία μπαίνει σε φάση αστάθειας. Ο ΟΗΕ ακυρώνεται από τα βέτο των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Οι χώρες της Ευρώπης δεν δεσμεύονται από συμμαχίες που θα τις οδηγούσαν σε πόλεμο. Κινδυνεύουν, όμως, από αυτό που έφερε την καταστροφή πριν από έναν αιώνα: ηγεσίες ανίκανες να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις, ανίκανες να φανταστούν τις συνέπειες της αποτυχίας τους.
Τoυ κ.Ν.Κωσταντάρα.
