- Τι σημαίνει η συνεργασία Ρωσίας - Τουρκίας για τον αγωγό αερίου και η επέκτασή της σε πυρηνική ενέργεια και διαστημική τεχνολογία.
Οι υπουργοί Οικονομίας Τουρκίας και Ρωσίας εργάστηκαν εντατικά πριν από τη σύνοδο του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ενέργειας στις... 10 Οκτωβρίου στην Κωνσταντινούπολη για να ετοιμάσουν το κείμενο πρωτοκόλλου συνεργασίας στον ενεργειακό τομέα, ώστε να το υπογράψουν οι πρόεδροι των δύο χωρών. Παρότι το κείμενο δεν φέρει τελικά τις υπογραφές Βλαντιμίρ Πούτιν και Ταγίπ Ερντογάν αλλά των υπουργών τους, η διμερής δέσμευση για την επανεκκίνηση του έργου κατασκευής του αγωγού μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου Turkish Stream είναι πλέον ρητή.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έδωσε το πράσινο φως στην επένδυση, αγνοώντας αν θα γίνει αποδεκτή στην Ε.Ε. Η ώθηση του Turkish Stream, παρά τις ευρωπαϊκές επιφυλάξεις, αποτελεί μία μετακίνηση της Ρωσίας από τις θέσεις που είχε διατυπώσει το 2015, ξεκαθαρίζοντας τότε ότι χωρίς την έγκριση της Ε.Ε. ο αγωγός δεν θα προχωρούσε. Τι άλλαξε;
Γεωστρατηγική πολιτική
Για τη Ρωσία και για την Τουρκία το πρωτόκολλο ενεργειακής συνεργασίας τόσο στο αέριο όσο και στην πυρηνική ενέργεια -ο Πούτιν δήλωσε ότι διαμορφώθηκε συναίνεση για την επιτάχυνση της κατασκευής από τους Ρώσους μονάδας πυρηνικής ενέργειας στο Ακούγιου της Μερσίνας (μεσογειακά παράλια κοντά στα Αδανα)- δεν είναι απλώς μία επενδυτική συμφωνία. Είναι μια γεωστρατηγική επιλογή.
Η Ρωσία με τον αγωγό χαράσσει νέο δρόμο διοχέτευσης του βασικού εξαγώγιμου προϊόντος της και επιπλέον παρακάμπτει την Ουκρανία ως χώρα διέλευσης, από την οποία σήμερα διέρχονται 15 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως προς την ευρωπαϊκή αγορά. Κι ακόμα και αν η Ευρώπη κάνει «τη δύσκολη», η Τουρκία μπορεί να αποτελέσει πρώτο σκαλοπάτι για έξοδο σε άλλες μεγάλες αγορές, της Ασίας, για παράδειγμα, δηλαδή και την Κίνα. Παρεμπιπτόντως η Κίνα συμφώνησε επίσης αρχές Σεπτεμβρίου με την Τουρκία συνεργασία στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας και αναλαμβάνει το τρίτο της πυρηνικό εργοστάσιο (το δεύτερο κατασκευάζει η Ρωσία διατηρώντας και τον έλεγχο της διανομής ενέργειας).
Η δε Τουρκία «δένει» τον ήδη σημαντικό οικονομικό εταίρο της. Σημειώνεται ότι η Ρωσία συμφώνησε να επανεκκινήσει τις εισαγωγές τουρκικών εσπεριδοειδών, κατά παρέκκλιση του ανταποδοτικού εμπάργκο της στα προϊόντα των δυτικών.
Τι ένωσε
Τι ένωσε όμως Ρωσία και Τουρκία, που αποκαθιστούν με ταχύτατο ρυθμό το ρήγμα στις σχέσεις τους που είχε προκληθεί από την προκλητική κατάρριψη ρωσικού μαχητικού από τους Τούρκους τον Νοέμβριο του 2015 αλλά και από τα αποκλίνοντα συμφέροντά τους στο πολεμικό μέτωπο της Συρίας, όπου -θεωρητικά- παραμένουν σε διαφορετικά στρατόπεδα; Η απομόνωση αμφότερων από την Ε.Ε. -με τη Ρωσία σε εμπορικό αποκλεισμό που θα παραταθεί εκ νέου, όπως προανήγγειλαν αξιωματούχοι των Βρυξελλών, και την Τουρκία η απόρριψη στο αίτημά της για απελευθέρωση του καθεστώτος βίζας και για την επανεκκίνηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεών της- θα ήταν αρκετή.
Οι γεωστρατηγικές βλέψεις τόσο του Πούτιν όσο και του Ερντογάν λειτουργούν επίσης ως καταλύτης σε αυτήν την επαναπροσέγγιση, όσο κι αν οι απόψεις τους εξακολουθούν να αποκλίνουν σε επιμέρους ζητήματα. Για παράδειγμα, στον ορισμό της τρομοκρατικής απειλής οι Τούρκοι κατατάσσουν πρώτους τους Κούρδους, τους οποίους η Μόσχα στηρίζει, ενώ στη λύση που επιδιώκουν στη Συρία ο Πούτιν θέλει ισχυρό το κουρδικό στοιχείο και παράλληλα στηρίζει τον Ασαντ. Ο Ερντογάν, από την άλλη, επιδιώκει να εξουδετερώσει Κούρδους και τον Ασαντ για να ενισχύσει τον δικό του ρόλο στην ευρύτερη γεωγραφική περιφέρεια.
Ρωσία και Τουρκία διεκδικούν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του χάρτη -γεωπολιτικού και ενεργειακού- μετά τη συριακή κρίση. Η Μόσχα για να διατηρήσει την προνομιακή θέση της στις αγορές ενέργειας και οπλικών συστημάτων και την πολιτική και στρατιωτική πρωτοκαθεδρία σε μία περιοχή εντάσεων, συγκρούσεων, αναχαρτογραφήσεων στο μαλακό υπογάστριό της. Η Αγκυρα για να κρατήσει μακριά και αποδυναμωμένο τον διασπαστικό -στη δική της εθνική υπόσταση- κουρδικό παράγοντα.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι κατά την εξαγγελία επανεκκίνησης του ενεργειακού έργου στην -τρίτη σε διάστημα διμήνου- συνάντηση Ερντογάν και Πούτιν, ο Τούρκος πρόεδρος υπογράμμισε ότι συνομίλησαν και για άλλα πεδία συνεργασίας -τουρισμός, πολιτισμός, πολιτική- αλλά και για την άμυνα και «λεπτομερώς» για τη Συρία και την (τουρκική) επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη». Ο Ρώσος πρόεδρος επέλεξε να επισημάνει ότι συμφώνησαν να εντατικοποιήσουν τη διμερή στρατιωτική συνεργασία. Τα ρωσικά μέσα μετέδιδαν πληροφορίες για συνεργασία στη διαστημική τεχνολογία και την αμυντική βιομηχανία, ενδεχομένως στη συμπαραγωγή του ρωσικού συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας μεγάλου βεληνεκούς S-400! Αμυντική συνεργασία της Ρωσίας με μία χώρα μέλος του ΝΑΤΟ και συμπαραγωγό με τις ΗΠΑ στην αμυντική βιομηχανία! Θα μπορούσε τη στιγμή εκείνη ο Βλαντιμίρ Πούτιν να κλείνει το μάτι στους δυτικούς, από τους οποίους είχε μόλις αποσπάσει τον στρατηγικό σύμμαχό τους στην περιοχή.
Διότι αυτός που εμφανώς αλλάζει στρατόπεδο με την υλοποίηση του ρωσοτουρκικού αγωγού είναι ο Ταγίπ Ερντογάν. Ισως γιατί οι Αμερικανοί δεν τον βοηθούν να εξολοθρεύσει τους πολιτικούς αντιπάλους του, καλύπτοντας τον Φετουλάχ Γκιουλέν, ίσως γιατί η Ευρώπη τού κλείνει την πόρτα. Η χάραξη αυτόνομης στρατηγικής στο συριακό (επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη, μέτωπο με τους σουνίτες αντάρτες, στοχοποίηση των Κούρδων που παραμένουν «σύμμαχοι» για τους άλλους δυτικούς) οδήγησε τον Ερντογάν σε μεγαλύτερη απομόνωση από τους παραδοσιακούς «φίλους» του και υποχρεώθηκε να θέσει εαυτόν στην... αγκαλιά της «μεγάλης αρκούδας». Μέχρι στιγμής η Ρωσία έχει αποδεχθεί το «δόλωμα» της ενεργειακής επένδυσης και επιτρέπει στον Ερντογάν να ελπίζει. Ομως οι... αρκούδες γνωρίζουν μόνο ένα όριο όταν κρατούν θήραμα στην αγκαλιά τους: Αυτό της δύναμής τους.
Η επένδυση-μαμούθ των 910 χιλιομέτρων και των $40 δισ.!
Η εκτιμώμενη επένδυση 40 δισ. δολαρίων (εκ των οποίων η ρωσική Gazprom έχει ήδη δαπανήσει 4,7 δισ. δολάρια από τα 10 δισ. δολάρια που της αναλογούν) πήρε το πράσινο φως, παρά τις όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι οικονομίες Ρωσίας και Τουρκίας.
Στις 30 Δεκεμβρίου 2019 το έργο θα έχει ολοκληρωθεί και οι στρόφιγγες του διπλού υποθαλάσσιου αγωγού και της επίγειας γραμμής transit που θα φτάνει μέχρι τα ευρωπαϊκά σύνορα της Τουρκίας θα ανοίξουν για τα 63 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ρωσικού αερίου που θα μπορούν να διοχετεύονται σε ετήσια βάση.
Για εσωτερική κατανάλωση προορίζονται τα 15,75 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, που βάσει του ίδιου πρωτοκόλλου η Τουρκία θα προμηθεύεται με έκπτωση. Δεν ανακοινώθηκε το ύψος της, αλλά στο παρελθόν οι Ρώσοι είχαν προσφέρει 6%, με την Αγκυρα να διεκδικεί κάτι περισσότερο, επιχειρώντας να αντισταθμίσει την επιβάρυνση του ελλείμματός της από τόσο μεγάλο όγκο εισαγωγής. Και αν η τιμή παραμένει ανοιχτή σε διαπραγμάτευση, αυτό που δεν μπορεί πλέον να διαπραγματευτεί η Αγκυρα είναι η ενεργειακή -και κατά συνέπεια η αναπτυξιακή- εξάρτησή της από τη Ρωσία.
Αποδεκτή σε έναν βαθμό, καθώς -παρότι περικυκλωμένη από τα δύο τρίτα των παγκόσμιων πετρελαϊκών αποθεμάτων- τη χωρίζουν γεωστρατηγικές εντάσεις με τους άλλους μεγάλους προμηθευτές ενέργειας: Με το Ιράκ εξαιτίας του Κουρδικού, με το Αζερμπαϊτζάν, που κατά καιρούς απειλεί να περιορίσει τις εξαγωγές όποτε η Τουρκία δείχνει διάθεση προσέγγισης με την Αρμενία, και με το Ιράν μέχρι χθες λόγω εμπάργκο. Η Τουρκία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος πελάτης της Gazprom μετά τη Γερμανία, με το 60% του φυσικού αερίου στη χώρα να είναι ρωσικής προέλευσης, πλέον του μεγάλου όγκου εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου. Παρότι όμως η ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας -17η μεγαλύτερη στον κόσμο- διατηρεί τη δυναμική της, δεν αποτελεί εγγύηση για τόσο μεγάλη αύξηση της ενεργειακής ζήτησης που να καθιστά βιώσιμη, πολλώ δε μάλλον κερδοφόρα, την επένδυση στον αγωγό.
Είναι συνεπώς προφανές ότι στόχος των Ρώσων δεν ήταν η τουρκική αλλά η ευρωπαϊκή αγορά. Στόχος είναι τουλάχιστον 15 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως να περνούν προς την Ε.Ε. Γι' αυτό από τον αρχικό σχεδιασμό (του 12/2014) του Turkish Stream διατηρούνται τα πρώτα 660 χιλιόμετρα, ενώ επιπλέον 250 χιλιόμετρα επαναχαράχτηκαν ώστε να οδηγούν το ρωσικό αέριο στα ευρωπαϊκά σύνορα της Τουρκίας.
Ομως η Ευρώπη δεν έχει «αγκαλιάσει» ακόμα τον ρωσοτουρκικό αγωγό. Καταρχάς δεν απαντά στην ενεργειακή διαφοροποίηση (προμήθεια από εναλλακτικές πηγές) που έχει θέσει ως προτεραιότητα η Ε.Ε., παρά ενισχύει τη δυνατότητα της Ρωσίας (εμπορικά αποκλεισμένη από την Ε.Ε. λόγω ουκρανικής κρίσης) να ασκεί πίεση στην Ουκρανία. Επιπλέον, όπως είχε δηλώσει -με άλλη αφορμή- ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν και επίτροπος για θέματα ενέργειας Μάρος Σέφκοβιτς, υπάρχει ο κίνδυνος η Ευρώπη να βρεθεί με πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που έχει ανάγκη. Ελάχιστοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν εκφραστεί δημόσια για τα «γκρίζα σημεία» σε ό,τι αφορά τον ρόλο που μπορεί να έχει η Τουρκία, που μετατρέπεται σε ενεργειακό κόμβο transit και για το φυσικό αέριο, όπως συμβαίνει και με το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής.
Τους περίπου 10 μήνες που η Gazprom περίμενε την αποκατάσταση των ρωσοτουρκικών σχέσεων για να ξαναρχίσει την κατασκευή του αγωγού, πέραν του ότι πλήρωνε το τίμημα της αναμονής στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας των πλοίων που θα εγκαταστήσουν τον υποθαλάσσιο αγωγό και το 200μελές πλήρωμά τους, φρόντισε να προετοιμάσει μία επικερδή επένδυση, αξιοποιώντας την «ακύρωση» του South Stream. Εξαγόρασε αντί περίπου 750.000.000 δολαρίων τα μερίδια των Ευρωπαίων εταίρων της στον South Stream (των Γερμανών της BASF, της ιταλικής Eni, της γαλλικής Electricite de France), ενώ πήρε και τον έλεγχο ολλανδικής εταιρίας που παραμένει για το κατασκευαστικό έργο. Προσπάθησε επίσης να εξαγοράσει και την τουρκική εταιρία διανομής αερίου. Και αυτό δείχνει την αποφασιστικότητα των Ρώσων να θέσουν σε πλήρη έλεγχο την αγορά.
Τα εξ αντανακλάσεως κέρδη της Ελλάδας!
«Τώρα υπάρχει μόνο ο Turkish Stream. Καμία εναλλακτική. Οι Ευρωπαίοι ας δημιουργήσουν τις υποδομές για να λαμβάνουν το ρωσικό αέριο από τα ελληνοτουρκικά σύνορα»! Η δήλωση του ισχυρού άνδρα της Gazprom Αλεξέι Μίλερ, που προ ενός έτους είχε απειλήσει την Ε.Ε. Ότι, αν μπλοκάρουν τον αγωγό, θα σταματήσει συλλήβδην τις πωλήσεις ρωσικού αερίου στην Ε.Ε. από το 2019, οριοθετεί τον νέο ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης. Και η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο.
Γιατί όσες χώρες κι αν μπουν στο παιχνίδι της προμήθειας αερίου μέσω Τουρκίας, για να φτάσει στην Ε.Ε. πρέπει να περάσει από Ελλάδα. Την εβδομάδα που πέρασε εκδήλωσαν ενδιαφέρον το Ιράν για αύξηση εξαγωγών αερίου στην Τουρκία ώστε «να κατευθυνθεί στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας» (η διατύπωση ανήκει στον εκπρόσωπο της ιρανικής επιχείρησης αερίου NIGC) όσο και το Ισραήλ, ο υπουργός ενέργειας του οποίου Γιουβάλ Στάιντζ συζήτησε με την Αγκυρα πιθανή κατασκευή αγωγού αερίου προς «Τουρκία και μέσω αυτής προς Ευρώπη».
Κατά τον πρώην υπουργό Ενέργειας Παναγιώτη Λαφαζάνη η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να συμμετέχει κατά 50% στη διαχείριση της υποδομής μεταφοράς του ρωσικού αερίου από τα ελληνοτουρκικά σύνορα στην Ευρώπη «χωρίς να βάλει ούτε ένα ευρώ». Εφόσον βέβαια η Ε.Ε. εγκρίνει και χρηματοδοτήσει τις υποδομές και υπογραφούν οι σχετικές συμφωνίες με τους Ρώσους -κατά την επίσκεψη Μίλερ στην Αθήνα τον Απρίλιο του 2015 δεν επισφραγίστηκαν- και με την Τουρκία.
Μέχρι σήμερα πάντως η Ε.Ε. δεν ήταν ιδιαίτερα θετική. Τον «πρόγονο» του Turkish Stream, τον South Stream, τον είχε πολεμήσει. Οι Βρυξέλλες διαμήνυαν ότι δεν θα επιτραπεί να φέρει ρωσικό αέριο στην Ε.Ε., εάν δεν ακολουθήσει τις ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού, επιτρέποντας πρόσβαση και σε άλλους προμηθευτές. Προηγουμένως άσκησαν πίεση στη Βουλγαρία να μπλοκάρει το έργο ακυρώνοντας τη διαδρομή μέσω Μπουργκάς.
Αλλά και η Ελλάδα δέχτηκε πιέσεις να λάβει μέρος στην απομόνωση των Ρώσων και η συμμετοχή στην κατασκευή του διαδριατικού αγωγού ΤΑΡ που θα μεταφέρει στην Ευρώπη μέσω Ιταλίας το αζερικό φυσικό αέριο υπήρξε καρπός μίας εναλλακτικής στρατηγικής επιλογής που προωθεί η Ε.Ε. Ομως το νέο, κολοσσιαίο έργο, παρότι καταρχήν ρωσοτουρκικό, αποτελεί μία ευκαιρία αναβάθμισης της Ελλάδας όχι σε κόμβο αλλά στον συνδετικό κρίκο των ενεργειακών εταίρων και προμηθευτών της Ε.Ε.πηγή Δημοκρατία.
Της κ.Κ.Στυλιανέα
