"σε καμία συνθήκη, σε κανένα επίσημο κείμενο της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν προσδιορίζεται ποια είναι η Ευρώπη.Στο άρθρο 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση αναφέρεται ως στόχος της η στενότερη ένωση των λαών της Ευρώπης, αλλά δεν προσδιορίζεται ποιοι είναι οι λαοί της Ευρώπης.."Toυ Γ.Μαρίνου.
.Μα ποια είναι επιτέλους τα όρια της Ευρώπης και με ποια κριτήρια θεωρείται μια χώρα ευρωπαϊκή;
Το ερώτημα απασχολεί κάθε σοβαρό μελετητή του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι αλλά ελάχιστα την πολιτική ηγεσία των 27 χωρών.
Οι νέοι στρατηγικοί προσανατολισμοί της υπερδύναμης, η παγκοσμιοποίηση, το ενεργειακό πρόβλημα, η εκ νέου διεκδίκηση ρόλου υπερδύναμης από τη Ρωσία και η πρωτόγνωρη οικονομική κρίση έχουν αλλάξει ριζικά το σκηνικό και σκιάζουν ακόμη περισσότερο το μέλλον της Ευρώπης.
Είναι σαφέστερο τώρα ότι θα πρέπει επιτέλους να απαντηθεί το ερώτημα που θέτει πια ευθέως ο νέος δυναμικός ηγέτης της Γαλλίας Σαρκοζί: Ποια είναι η Ευρώπη και ποια τα όριά της;
Οσο κι αν φαίνεται περίεργο, όχι μόνο δεν υπάρχει σαφής ορισμός της Ευρώπης, αλλά αποφεύγεται όπως από τον Διάβολο το λιβάνι ακόμη και κάθε σχετική συζήτηση.
Εξ όσων.. γνωρίζω σε καμία συνθήκη, σε κανένα επίσημο κείμενο της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν προσδιορίζεται ποια είναι η Ευρώπη. Στο άρθρο 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση αναφέρεται ως στόχος της η στενότερη ένωση των λαών της Ευρώπης, αλλά δεν προσδιορίζεται ποιοι είναι οι λαοί της Ευρώπης. Το ίδιο αναπάντητη παραμένει η σχετική απορία και από το περίφημο Σχέδιο Συντάγματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Στο άρθρο 1 του Σχεδίου αναφέρεται: «Με βάση τη βούληση των πολιτών και των κρατών της Ευρώπης να οικοδομήσουν το κοινό μέλλον τους, το παρόν Σύνταγμα ιδρύει την Ευρωπαϊκή Ενωση». Και πιο κάτω προσθέτει: «Η Ενωση είναι ανοικτή σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, που σέβονται τις αξίες της και δεσμεύονται να τις προάγουν από κοινού». Παραμένει όμως και πάλι αναπάντητο το ερώτημα: «Ποια είναι τα ευρωπαϊκά κράτη;». Φαίνεται να θεωρείται αυτονόητη η απάντηση. Κι όμως στην πραγματικότητα οι συντάκτες των νεότερων συνθηκών βρίσκονται σε αμηχανία και προτιμούν να αποφεύγουν να γίνουν σαφείς. Κυρίως για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας και στρατηγικών επιδιώξεων.
Αν ετίθετο σε οποιονδήποτε απλό πολίτη το ερώτημα ποιες είναι οι ευρωπαϊκές χώρες, η απάντηση θα ήταν πιθανότατα ότι είναι εκείνες που βρίσκονται στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Ωστόσο ο γεωγραφικός προσδιορισμός της Ευρώπης, αυτονόητος πριν από λίγα χρόνια, σήμερα απορρίπτεται από τους επίσημους εκφραστές της Ευρωπαϊκής Ενωσης και από τους περισσότερους δεδηλωμένους υπέρμαχους της Ενωμένης Ευρώπης. Αντίθετα, η έννοια της Ευρώπης τείνει βαθμιαία να ταυτιστεί με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά και αυτή η απάντηση είναι αβάσιμη, αφού υπάρχουν αναμφίβολα ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Νορβηγία, η Ελβετία, η Ισλανδία και οι περισσότερες Βαλκανικές, που γεωγραφικά ανήκουν στην Ευρώπη αλλά δεν είναι μέλη της ΕΕ. Γίνεται επίσης δεκτό ότι γεωγραφικά μη ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Τουρκία, είναι ευπρόσδεκτες ως μέλη της ΕΕ.
Ακριβώς γι΄ αυτό απορρίπτονται ως στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και τα γεωγραφικά όρια και τα κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Γι΄ αυτό προβάλλεται η πολυπολιτισμικότητα, όχι ως αποδοχή και προστασία της διαφορετικότητας, αλλά ως απόρριψη της κυρίαρχης ευρωπαϊκής ταυτότητας. Απορρίπτεται ακόμη και η Ιστορία. Αλλά αν θεωρήσουμε ως Ευρώπη αυτή την Ευρωπαϊκή Ενωση, πρόκειται για μια ιδιότυπη συνένωση κρατών και λαών, που ξεκίνησε και τείνει να ολοκληρωθεί ως ενιαία αγορά, που λειτουργεί με βάση τους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας και του ελεύθερου ανταγωνισμού, ως χώρος ελευθερίας, ασφάλειας, δικαιοσύνης, χωρίς εσωτερικά σύνορα. Αλλά αν αρκούν τα προαναφερθέντα, η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης τείνει να μην έχει όρια.
Αφού έτσι μπορεί ή και οφείλει να περιλάβει στους κόλπους της και κάθε άλλη εκτός αυτής χώρα που υιοθετεί ή δηλώνει ότι υιοθετεί, σέβεται και εφαρμόζει ή δέχεται να εφαρμόσει στην πράξη αυτό το κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό μοντέλο. Αρα είναι μια έννοια ρευστή, η οποία έκτοτε συνεχώς διευρύνεται, χωρίς να μπορεί κανείς να αρνηθεί την ένταξη σε αυτήν απροσδιορίστου αριθμού χωρών. Οχι μόνο εκείνων που από αιώνων απαρτίζουν την ευρωπαϊκή ήπειρο αλλά και χωρών εκτός αυτής. Αρκεί αυτές να καλύπτουν τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις. Ετσι εξηγείται το γιατί γίνεται αποδεκτή ως μέλος της ΕΕ και η Τουρκία, μολονότι είναι ασιατική χώρα. Για τον ίδιο λόγο έχει υποβάλει υποψηφιότητα το Μαρόκο. Απολύτως εύλογη είναι η αντίστοιχη φιλοδοξία της Ουκρανίας, της Γεωργίας, της Αρμενίας και- γιατί όχι;της Ρωσίας, αν και όποτε αυτή εκδηλωθεί.
Θεωρητικά, ακόμη και η Αυστραλία μπορεί να ζητήσει να γίνει μέλος της ΕΕ. Γιατί με βάση τα προαναφερθέντα κοινά οικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά και η Αυστραλία, αλλά επίσης οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Νέα Ζηλανδία θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την ένταξή τους στην ΕΕ. Πολύ περισσότερο μάλιστα καθώς έχουν εποικιστεί κυρίως από Ευρωπαίους και με τα ίδια περίπου πολιτικοοικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την έννοια της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Και ασφαλώς πολύ περισσότερο από όσο η Τουρκία, το Μαρόκο ή και το Ισραήλ. Μια τέτοια σκέψη κανείς εξ όσων γνωρίζω δεν υιοθετεί, μολονότι προς τα εκεί κατατείνει η Ευρωπαϊκή Ενωση. Και αυτό από τη στιγμή που ως βασικό χαρακτηριστικό της καθορίζεται πια η αποδοχή μόνο των οικονομικών, πολιτικών και ορισμένων ανθρωπιστικών αξιών που τη διέπουν.
Αυτονόητες όμως είναι και οι ενστάσεις που υπαγορεύουν η γεωγραφία, η ιστορία, ακόμη και η χαρτογραφία, αλλά κυρίως η πολιτιστική ταυτότητα της Ευρώπης.
Στο άρθρο 1 του Σχεδίου αναφέρεται: «Με βάση τη βούληση των πολιτών και των κρατών της Ευρώπης να οικοδομήσουν το κοινό μέλλον τους, το παρόν Σύνταγμα ιδρύει την Ευρωπαϊκή Ενωση». Και πιο κάτω προσθέτει: «Η Ενωση είναι ανοικτή σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, που σέβονται τις αξίες της και δεσμεύονται να τις προάγουν από κοινού». Παραμένει όμως και πάλι αναπάντητο το ερώτημα: «Ποια είναι τα ευρωπαϊκά κράτη;». Φαίνεται να θεωρείται αυτονόητη η απάντηση. Κι όμως στην πραγματικότητα οι συντάκτες των νεότερων συνθηκών βρίσκονται σε αμηχανία και προτιμούν να αποφεύγουν να γίνουν σαφείς. Κυρίως για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας και στρατηγικών επιδιώξεων.
Αν ετίθετο σε οποιονδήποτε απλό πολίτη το ερώτημα ποιες είναι οι ευρωπαϊκές χώρες, η απάντηση θα ήταν πιθανότατα ότι είναι εκείνες που βρίσκονται στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Ωστόσο ο γεωγραφικός προσδιορισμός της Ευρώπης, αυτονόητος πριν από λίγα χρόνια, σήμερα απορρίπτεται από τους επίσημους εκφραστές της Ευρωπαϊκής Ενωσης και από τους περισσότερους δεδηλωμένους υπέρμαχους της Ενωμένης Ευρώπης. Αντίθετα, η έννοια της Ευρώπης τείνει βαθμιαία να ταυτιστεί με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά και αυτή η απάντηση είναι αβάσιμη, αφού υπάρχουν αναμφίβολα ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Νορβηγία, η Ελβετία, η Ισλανδία και οι περισσότερες Βαλκανικές, που γεωγραφικά ανήκουν στην Ευρώπη αλλά δεν είναι μέλη της ΕΕ. Γίνεται επίσης δεκτό ότι γεωγραφικά μη ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Τουρκία, είναι ευπρόσδεκτες ως μέλη της ΕΕ.
Ακριβώς γι΄ αυτό απορρίπτονται ως στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και τα γεωγραφικά όρια και τα κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Γι΄ αυτό προβάλλεται η πολυπολιτισμικότητα, όχι ως αποδοχή και προστασία της διαφορετικότητας, αλλά ως απόρριψη της κυρίαρχης ευρωπαϊκής ταυτότητας. Απορρίπτεται ακόμη και η Ιστορία. Αλλά αν θεωρήσουμε ως Ευρώπη αυτή την Ευρωπαϊκή Ενωση, πρόκειται για μια ιδιότυπη συνένωση κρατών και λαών, που ξεκίνησε και τείνει να ολοκληρωθεί ως ενιαία αγορά, που λειτουργεί με βάση τους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας και του ελεύθερου ανταγωνισμού, ως χώρος ελευθερίας, ασφάλειας, δικαιοσύνης, χωρίς εσωτερικά σύνορα. Αλλά αν αρκούν τα προαναφερθέντα, η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης τείνει να μην έχει όρια.
Αφού έτσι μπορεί ή και οφείλει να περιλάβει στους κόλπους της και κάθε άλλη εκτός αυτής χώρα που υιοθετεί ή δηλώνει ότι υιοθετεί, σέβεται και εφαρμόζει ή δέχεται να εφαρμόσει στην πράξη αυτό το κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό μοντέλο. Αρα είναι μια έννοια ρευστή, η οποία έκτοτε συνεχώς διευρύνεται, χωρίς να μπορεί κανείς να αρνηθεί την ένταξη σε αυτήν απροσδιορίστου αριθμού χωρών. Οχι μόνο εκείνων που από αιώνων απαρτίζουν την ευρωπαϊκή ήπειρο αλλά και χωρών εκτός αυτής. Αρκεί αυτές να καλύπτουν τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις. Ετσι εξηγείται το γιατί γίνεται αποδεκτή ως μέλος της ΕΕ και η Τουρκία, μολονότι είναι ασιατική χώρα. Για τον ίδιο λόγο έχει υποβάλει υποψηφιότητα το Μαρόκο. Απολύτως εύλογη είναι η αντίστοιχη φιλοδοξία της Ουκρανίας, της Γεωργίας, της Αρμενίας και- γιατί όχι;της Ρωσίας, αν και όποτε αυτή εκδηλωθεί.
Θεωρητικά, ακόμη και η Αυστραλία μπορεί να ζητήσει να γίνει μέλος της ΕΕ. Γιατί με βάση τα προαναφερθέντα κοινά οικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά και η Αυστραλία, αλλά επίσης οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Νέα Ζηλανδία θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την ένταξή τους στην ΕΕ. Πολύ περισσότερο μάλιστα καθώς έχουν εποικιστεί κυρίως από Ευρωπαίους και με τα ίδια περίπου πολιτικοοικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την έννοια της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Και ασφαλώς πολύ περισσότερο από όσο η Τουρκία, το Μαρόκο ή και το Ισραήλ. Μια τέτοια σκέψη κανείς εξ όσων γνωρίζω δεν υιοθετεί, μολονότι προς τα εκεί κατατείνει η Ευρωπαϊκή Ενωση. Και αυτό από τη στιγμή που ως βασικό χαρακτηριστικό της καθορίζεται πια η αποδοχή μόνο των οικονομικών, πολιτικών και ορισμένων ανθρωπιστικών αξιών που τη διέπουν.
Αυτονόητες όμως είναι και οι ενστάσεις που υπαγορεύουν η γεωγραφία, η ιστορία, ακόμη και η χαρτογραφία, αλλά κυρίως η πολιτιστική ταυτότητα της Ευρώπης.
