Μπροστά στους πολίτες υπάρχουν επτά δρόμοι με διαφορετικές κατευθύνσεις. Οι τέσσερις πρώτες έχουν χαραχτεί ήδη από πέρσι, όταν άρχισε η ιστορία με το μνημόνιο. Οι δύο επόμενες περικλείουν καινούρια προβλήματα. Ο τελευταίος είναι εκείνος της αναγκαιότητας.
Σε αυτόν, κατά τη γνώμη μου, οφείλουμε ανταπόκρισης.
Ο «πρώτος δρόμος» είναι αυτός της... κατάθλιψης, της μελαγχολίας, της εγκατάλειψης του πεδίου του πολιτικού στους επαγγελματίες πολιτικούς και υπουργούς. Πρόκειται για τον δρόμο που οδηγεί στην αποχή από τις εκλογές. Κάτι τέτοιο, όπως δείχνει και η πείρα των ΗΠΑ, δεν ενοχλεί τους κατέχοντες. Εξάλλου, οι τελευταίοι προτιμούν να ψηφίζουν στις εκλογές λιγότεροι και να εκλέγονται οι ίδιοι, από το να τους θέτουν στο περιθώριο εκλογές με μαζική προσέλευση ή άλλες μορφές κινητοποίησης των πολιτών.
Ο «δεύτερος δρόμος» είναι αυτός που καλλιεργεί η σημερινή κυβέρνηση. Είναι ο δρόμος του εκφοβισμού του πολίτη. Του εκβιασμού μέσα από τους μονόδρομους και την υπαρκτή προοπτική, που η πολιτική τους θα την κάνει πραγματικότητα, της χρεοκοπίας. Αυτός ο δρόμος γεννά στο ενδιάμεσο νέες παραλλαγές πελατειακών σχέσεων, μέσω των ΜΚΟ, των μετατάξεων και της άτιμης εφεδρείας.
Ο «τρίτος δρόμος» είναι αυτός της συνδιαλλαγής με τους έχοντες και κατέχοντες. Η προσπάθεια να «διασφαλίσει» κανείς τον εαυτό του εντασσόμενος στο σύστημα ως μπιστόλι ή λιπαντικό του. Να αποκομίσει, έτσι, κάποια λιγοστά προνόμια από το σύστημα. Ο δρόμος αυτός είναι το σοκάκι της υπηρέτριας των αντιλαϊκών πολιτικών που οδηγεί σε στήριξη πολιτικών ενάντια στην κοινωνία.
Ο «τέταρτος δρόμος», που μπορεί να προκύψει και ως αποτέλεσμα αντίδρασης στους δύο προηγούμενους, είναι της τυφλής αντίδρασης, που μπορεί στιγμιαία να τα κάνει όλα θρύψαλα, αλλά εξίσου πιθανό είναι να επιστρέψει μετά στο καβούκι της.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι «δρόμοι» που προέκυψαν τους τελευταίους μήνες. Ο ένας (ο «πέμπτος») είναι της διάχυσης, πλέον, της διαφθοράς και της δημιουργίας δικτύων λαμογιάς και αλληλοσυγκάλυψης. Η μείωση εισοδημάτων και η υποτίμηση των ιδιοκτησιών θα γεννά την τάση πολλαπλασιασμού της διαφθοράς, από το Δημόσιο μέχρι τις καθημερινές ιδιωτικές πράξεις. Επειδή δεν υπάρχει χρήμα, θα πρόκειται για μια διαφθορά φτηνότερη και «κατ' ανάγκην» μαζικότερη από ό,τι στο παρελθόν. Η εσωτερική υποτίμηση, η πολιτική, δηλαδή, μείωσης μισθών, συντάξεων και της αξίας της μικρομεσαίας ιδιοκτησίας, θα οδηγήσει τους «καπάτσους» στο να βρουν νέους δρόμους και δυνατότητες ανασυγκρότησης αυτού που χαρακτηρίζω ως κοινωνία της Συνενοχής.
Ο έκτος δρόμος είναι εκείνος του κατακερματισμού της κοινωνίας. Του σπασίματός της σε «ανεξάρτητες» περιοχές, με την έννοια ότι αυτές θα «ελέγχονται» από διαφορετικές συμμορίες, ομάδες, «εταιρείες». Η φτώχεια και η κατάρρευση θα οδηγήσουν σε αύξηση της εγκληματικότητας. Αλλοτε ντυμένης ιδεολογικά, και άλλοτε άμεσα και ωμής. Σε κάθε περίπτωση βίαιης. Ηδη περιοχές της Αθήνας ελέγχονται από τις πλέον διαφορετικές ομάδες, όπως «της νύκτας», ή της δήθεν «καθαρότητας».
Ολοι οι αναφερόμενοι εδώ «δρόμοι» συμβάλλουν, παθητικά ή δραστήρια, στην παραπέρα κρίση της ελληνικής κοινωνίας. Για αυτό το ζητούμενο είναι να συγκροτηθεί ένα πολιτικό ρεύμα, από αγανακτισμένους, αισιόδοξους, μελαγχολημένους, κεντροαριστερούς και αριστερούς, ρεφορμιστές και ριζοσπάστες, που να συγκροτήσουν έναν καινούριο πόλο, τον τρίτο πόλο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής του τόπου. Της δημοκρατικής Αναγέννησής του.
Ν.Κοτζιάς
Συγγραφέας, καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
