Κάνοντας μια ανάλυση των συγκρούσεων που θα μπορούσαν να επιδεινωθούν το 2012, το περιοδικό Foreign Policy εστιάζει σε δέκα περιοχές του πλανήτη όπου η κατάσταση θα μπορούσε να γίνει… εκρηκτική.
Το 2011 δεν θα μείνει στην Ιστορία μόνο ως η χρονιά όπου γονάτισαν οι οικονομίες της Ευρώπης και των ΗΠΑ, αλλά και ως η χρονιά κατά την οποία, μεταξύ άλλων, εξεγέρθηκαν οι αραβικές χώρες, σκοτώθηκαν ο Οσάμα Μπιν Λάντεν και ο Μουαμάρ Καντάφι, ανατράπηκαν τα καθεστώτα στην Τυνησία, στην Αίγυπτο και στηΛιβύη και αποχώρησαν οι ΗΠΑ από το Ιράκ.
Το 2012... δεν υπόσχεται με κανέναν τρόπο να είναι… πιο ήρεμο.
Κάνοντας μια εκτίμηση των συγκρούσεων που ίσως επιδεινωθούν περισσότερο τη χρονιά που έφτασε, το περιοδικό Foreign Policy εστιάζει σε δέκα συγκεκριμένες περιοχές όπου η κατάσταση θα μπορούσε να γίνει… εκρηκτική.
Σύμφωνα με το περιοδικό, οι περιοχές που θα πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα το 2012 είναι η Συρία, το Ιράν, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, η Υεμένη, χώρες της Κεντρικής Ασίας, το Κονγκό, το Μπουρουντί, η Κένυα και η Βενεζουέλα.
Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η κατάσταση σε άλλες περιοχές, όπως για παράδειγμα το Σουδάν, ο Καύκασος, το Μεξικό, η Νιγηρία ή η Κορέα, έχει βελτιωθεί.
Το top 5
Ιδιαίτερη προσοχή, σύμφωνα με το Foreign Policy, θα πρέπει να δοθεί στη Συρία, όπου πολλοί τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό υπολογίζουν στην άμεση κατάρρευση του καθεστώτος του Bashar al-Assad, υποθέτοντας πως όταν γίνει αυτό όλα θα βελτιωθούν. Ωστόσο, η πραγματικότητα θα μπορούσε να αποδειχθεί αρκετά διαφορετική, αφού τα αρχικά στάδια της μετά Assad εποχής ενέχουν τεράστιους κινδύνους.
Από τη μια πλευρά, η συναισθηματικά φορτισμένη κοινοτική πόλωση, κυρίως γύρω από την κοινότητα των Αλαουιτών, έχει πεισμώσει τους υποστηρικτές του καθεστώτος, που φοβούνται -και είναι βάσιμο να φοβούνται- ευρείας κλίμακας αντίποινα όταν πέσει ο Assad.
Από την άλλη πλευρά, το στρατηγικό στοίχημα που παίζεται έχει εντείνει τον ανταγωνισμό όλων των παικτών στην περιοχή και διεθνώς, που θεωρούν ότι η κρίση αυτή είναι μια ιστορική ευκαιρία να ανατρέψουν τις ισορροπίες δυνάμεων προς όφελός τους. Μέσα σε αυτό το εκρηκτικό μίγμα, η πρώτη διασυνοριακή ανησυχία είναι ο Λίβανος: όσο πιο άμεση φαίνεται η ανατροπή του Assad, τόσο πιο πολύ η Χεζμπολά -και οι υποστηρικτές της στην Τεχεράνη- θα βλέπουν την κρίση στη Συρία ως μάχη επιβίωσης, και τόσο πιο μεγάλος θα είναι ο κίνδυνος επιθέσεων κατά του Ισραήλ.
Εξίσου σημαντική αιτία ανησυχίας είναι η έχθρα μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Όπως επισημαίνει το περιοδικό, ακόμα και αν το Ιράν και το Ισραήλ καταφέρουν με κάποιον τρόπο να ξεπεράσουν με ασφάλεια τον σκόπελο της κρίσης στη Συρία, η μεταξύ τους εχθρότητα για τα πυρηνικά μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνο εκτροχιασμό τους.
Αν και οι κυρώσεις και οι απειλές κατά του Ιράν εντάθηκαν στα τέλη του 2011, ορισμένοι μπορεί να το εκλάβουν αυτό απλώς ως τη συνέχιση μιας μακροχρόνιας τάσης στις κακές σχέσεις Ιράν-Ισραήλ. Ωστόσο, σύμφωνα με το Foreign Policy, δύο παράγοντες καθιστούν το 2012 πιθανό σημείο καμπής - προς το χειρότερο βέβαια. Ο πρώτος είναι η πιο πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, η οποία ναι μεν δεν έδωσε σημαντικές νέες αποδείξεις περί της πρόθεσης της Τεχεράνης να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα, ωστόσο τόνισε πιο ξεκάθαρα από ποτέ την απροθυμία του Ιράν να συνεργαστεί με τον διεθνή οργανισμό.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι οι εκλογές στις ΗΠΑ, όπου το θέμα του Ισραήλ αναμένεται να τεθεί ψηλά στην ατζέντα - δημιουργώντας ευνοϊκό περιβάλλον ώστε το Ισραήλ να δράσει, γεγονός που θα έχει αρκετές απρόβλεπτες και πιθανώς καταστροφικές συνέπειες.
Σε ό,τι αφορά το Αφγανιστάν, έπειτα από μία δεκαετία, η τεράστια βοήθεια που προσέφερε η διεθνής κοινότητα στους τομείς της ασφάλειας, της ανάπτυξης και της ανθρωπιστικής βοήθειας ακόμα δεν έχει οδηγήσει τη χώρα στη σταθερότητα. Το 2011 σημειώθηκαν μπαράζ επιθέσεων αυτοκτονίας κι επιθέσεις κατά ξένων αποστολών στην Καμπούλ, κατά του Βρετανικού Συμβουλίου και εναντίον της Αμερικανικής Πρεσβείας και δολοφονήθηκε ο βοηθός του πρώην προέδρου και επικεφαλής των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων Burhanuddin Rabbani.
Οι προοπτικές για τη νέα χρονιά δεν είναι καλύτερες, αφού πολλές από τις περιφέρειες-κλειδιά θα περάσουν στην κατοχή των ελλιπώς εξοπλισμένων δυνάμεων ασφαλείας του Αφγανιστάν στις αρχές του 2012. Ο πρόεδρος Hamid Karzai έχει την απόλυτη εξουσία, αλλά οι κρατικοί θεσμοί και οι υπηρεσίες είναι ανύπαρκτοι σε μεγάλο μέρος της χώρας ή -όπου υπάρχουν- είναι εντελώς διεφθαρμένοι.
Οι εθνικές μειονότητες που μιλούν Dari παραμένουν επιφυλακτικές σε ό,τι αφορά τις προοπτικές συμφιλίωσης με τους Pashtun Taliban, που έχουν τη στήριξη του στρατού και των υπηρεσιών πληροφοριών του Πακιστάν. Και η ηγεσία των Taliban στην Quetta εκτιμά πως θα έρθει στην εξουσία μόλις αποχωρήσουν τα αμερικανικά στρατεύματα από το Αφγανιστάν, το 2014.
Στο γειτονικό Πακιστάν, καθ’ όλη τη διάρκεια του 2011 οι σχέσεις με τις ΗΠΑ πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Η νατοϊκή επίθεση κατά Πακιστανών στρατιωτών τον Νοέμβριο έκανε τη σχέση των δύο πλευρών σχεδόν ανοιχτά εχθρική. Εν μέρει ως αποτέλεσμα, αλλά και λόγω της στρατιωτικής στήριξης που παρέχει το Πακιστάν στους μαχητές που δρουν στο Αφγανιστάν, οι σχέσεις μεταξύ του Ισλαμαμπάντ και της Καμπούλ έχουν πληγεί.
Η εκλεγμένη κυβέρνηση έχει κάνει κάποιες κινήσεις επαναπροσέγγισης της Ινδίας -μέσω του εμπορίου-, ωστόσο η διαδικασία παραμένει δέσμια της συνεχιζόμενης στήριξης του στρατού σε ομάδες μαχητών, όπως για παράδειγμα της Jamaat-ud-Dawa, που έφερε την ευθύνη για τις επιθέσεις στο Μουμπάι το 2008. Μία ακόμα τρομοκρατική επίθεση θα μπορούσε να οδηγήσει σε πόλεμο μεταξύ των δύο πυρηνικών δυνάμεων. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το Πακιστάν είναι εσωτερικός και αφορά στην ολοκλήρωση της αλλαγής του καθεστώτος από τη δικτατορία στη δημοκρατία, αφού ο στρατός εξακολουθεί να ελέγχει ζωτικής σημασίας τομείς, όπως η ασφάλεια και η εξωτερική πολιτική.
Τέλος, στην Υεμένη, λίγες είναι οι ελπίδες για ομαλή μετάβαση της εξουσίας. Μπορεί ο πρόεδρος Ali Abdullah Saleh να υπέγραψε -επιτέλους- τη συμφωνία μετάβασης της εξουσίας στις 23 Νοεμβρίου -η οποία αναμένεται να πραγματοποιηθεί μετά τις πρόωρες εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τις 21 Φεβρουαρίου-, ωστόσο αυτό δεν λύνει τα προβλήματα της χώρας.
Οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι τεράστιες και περιλαμβάνουν την εφαρμογή της συμφωνίας μετάβασης της εξουσίας, την αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η πολιτική συμμετοχή και η δικαιοσύνη και τη βελτίωση των δυσμενέστατων οικονομικών και ανθρωπιστικών συνθηκών στη χώρα. Επιπλέον, οι εντάσεις μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, ιδιαίτερα μεταξύ της οικογένειας του Saleh και του αποστάτη στρατηγού Ali Mohsen al-Ahmar, δεν έχουν καταλαγιάσει και ίσως οδηγήσουν σε μεγαλύτερη έξαρση της βίας. Έτσι, κάποιες από τις δυσκολότερες προκλήσεις της πρώτης φάσης της μετάβασης της εξουσίας είναι η διασφάλιση της εκεχειρίας, η απομάκρυνση όλων των στρατιωτικών και των ενόπλων φυλάρχων από τα αστικά κέντρα και η έναρξη ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων στον στρατό και στις δυνάμεις ασφαλείας.
Την κατάσταση δυσκολεύουν τα αιτήματα ανεξαρτητοποίησης ή και διαχωρισμού της Υεμένης σε Βόρεια και Νότια, από ακτιβιστές στα νότια της χώρας, και τα αιτήματα των ανταρτών Houthi στη βόρεια Υεμένη, που ζητούν περισσότερα δικαιώματα και κάποια τοπική αυτονομία. Την ίδια ώρα, οι κυβερνητικές δυνάμεις και οι τοπικοί φύλαρχοι συνεχίζουν να μάχονται κατά της Αλ Κάιντα στην αραβική χερσόνησο.
Πέντε ακόμα εστίες συγκρούσεων
Άλλες περιοχές στις οποίες θα πρέπει να δοθεί προσοχή, σύμφωνα με το Foreign Policy, είναι η Κεντρική Ασία, το Μπουρουντί, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Κένυα και η Βενεζουέλα.
Σε ό,τι αφορά την Κεντρική Ασία, όπως αναφέρει το περιοδικό, υπάρχουν αρκετές χώρες που επιβιώνουν καθαρά από τύχη, αφού οι υποδομές τους έχουν καταρρεύσει, τα πολιτικά συστήματα έχουν πληγεί από τη διαφθορά και οι δημόσιες υπηρεσίες τους είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες.
Για παράδειγμα, διάφορες επαναστατικές ομάδες τόσο από το εσωτερικό της χώρας όσο και από το εξωτερικό απειλούν την ασφάλεια του Τατζικιστάν και η χώρα είναι σχεδόν ανίκανη να τις αντιμετωπίσει. Παράλληλα, οι σχέσεις της με το Ουζμπεκιστάν βρίσκονται στο ναδίρ καθώς διαφωνούν ως προς τον έλεγχο των υδάτων. Από την άλλη πλευρά, το Ουζμπεκιστάν αρχίζει να χάνει τη στήριξη των ΗΠΑ γιατί θεωρείται αναξιόπιστος εταίρος.
Στο Κιργιστάν, εάν δεν υπάρξουν άμεσα μέτρα για να αντιμετωπιστεί η ζημιά που προκάλεσαν οι εθνικές εκκαθαρίσεις το 2010 στα νότια, η χώρα είναι πιθανόν να εισέλθει σε νέο γύρο βίας.
Στο Μπουρουντί, αν δεν ληφθούν σύντομα μέτρα για αντιστροφή του κλίματος σε ό,τι αφορά τη διαφθορά, τις κοινωνικές εντάσεις και την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης λόγω της αύξησης των τιμών βασικών αγαθών, υπάρχει κίνδυνος ενός νέου εμφυλίου πολέμου το 2012.
Στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η επανεκλογή του Joseph Kabila στη θέση του προέδρου δεν φαίνεται να ικανοποιεί τους πολιτικούς του αντιπάλους, ιδιαίτερα τους υποστηρικτές του Etienne Tshisekedi, αφού οι εκλογές χαρακτηρίστηκαν από βία και νοθεία.
Στην Κένυα, είναι νωρίς ακόμα να πούμε εάν η στρατιωτική επιχείρηση στη νότια Σομαλία θα καταφέρει να κατατροπώσει την ισλαμιστική οργάνωση al-Shabaab ή αν θα καταλήξει σε παρατεταμένη και δύσκολη σύγκρουση. Το ενδεχόμενο η οργάνωση να εξαπολύσει τρομοκρατικές επιθέσεις κατά κενυατικών -και όχι δυτικών- στόχων θα πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά. Εάν πράγματι γίνει κάτι τέτοιο, τότε υπάρχουν φόβοι ότι η Κένυα θα επιβάλει δρακόντεια κατασταλτικά μέτρα κατά των Σομαλών που ζουν στη χώρα, γεγονός που θα έχει σοβαρότατες συνέπειες για την κοινωνική συνοχή, ιδιαίτερα εν όψει των γενικών εκλογών που θα λάβουν χώρα το 2012.
Τέλος, σύμφωνα με το περιοδικό, προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στην περίπτωση της Βενεζουέλας, όπου τα ποσοστά δολοφονιών είναι τα υψηλότερα στο ημισφαίριο - διπλάσια από αυτά της Κολομβίας και τριπλάσια από του Μεξικού.
Τα φαινόμενα εγκληματικής βίας βεβαίως δεν απασχολούν ακόμα τους πολιτικούς της χώρας, ωστόσο εν όψει των προεδρικών εκλογών το 2012 οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Δεν γνωρίζουμε ποιοι θα είναι οι αντίπαλοι του Hugo Chavez στην εκλογική διαδικασία ούτε πόσο περιθώριο θα έχουν για την καμπάνια τους. Ωστόσο, η επιδείνωση της υγείας του προέδρου της χώρας, από τη μία, η εχθρότητά του με ορισμένους ηγέτες της αντιπολίτευσης και η πόλωση στην κοινωνία της στρατιωτικοποιημένης και χωρίς αξιόπιστους θεσμικούς μηχανισμούς Βενεζουέλας αφήνουν να εννοηθεί ότι το 2012 θα είναι δύσκολη χρονιά.
