Αποκαλυπτική έρευνα της McKinsey δείχνει ότι η Ευρώπη έχει μπροστά της τουλάχιστον δέκα ακόμα δύσκολα χρόνια, για την εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών και των οικονομικών των καταχρεωμένων νοικοκυριών και επιχειρήσεών της.("κλικ" στην εικόνα για μεγέθυσνη) Όλο και πιο βαθιά στο τούνελ του χρέους μπαίνει η Ευρώπη, έστω κι αν έχουν περάσει σχεδόν τέσσερα χρόνια από το σκάσιμο της φούσκας του δανεισμού.
Αποκαλυπτική... έρευνα της McKinsey δείχνει ότι η Ευρώπη έχει μπροστά της τουλάχιστον δέκα ακόμα δύσκολα χρόνια, για την εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών και των οικονομικών των καταχρεωμένων νοικοκυριών και επιχειρήσεών της. Την ίδια στιγμή, η αμερικανική οικονομία βλέπει ήδη φως στο τούνελ. Στις ΗΠΑ, η διαδικασία μείωσης των χρεών και εξυγίανσης της οικονομίας έχει ήδη αρχίσει. Για τους Αμερικανούς, το κεφάλαιο της κρίσης εκτιμάται ότι θα έχει κλείσει οριστικά ως τα μέσα του 2013.
Η έρευνα της McKinsey αποδεικνύει ότι ο δρόμος της ανάκαμψης είναι πολύ δυσκολότερος από ό,τι πολλοί πίστευαν. Στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες του πλανήτη, η διαδικασία εξυγίανσης μετά βίας έχει αρχίσει. Σχεδόν τέσσερα χρόνια από το σκάσιμο της φούσκας, μείωση χρεών και δανείων επιτυγχάνουν μόνο οι ΗΠΑ, η Ν. Κορέα και η Αυστραλία. Αντίθετα με ό,τι αναμενόταν, οι 10 μεγαλύτερες οικονομίες έχουν αυξήσει, αντί να μειώσουν, τα χρέη τους!
Οι οικονομολόγοι της γνωστής εταιρείας συμβούλων θεωρούν ότι η διαδικασία μείωσης των δανείων, που ακολούθησαν η Σουηδία και η Φινλανδία κατά τη δεκαετία του ‘90, δείχνει τον δρόμο της εξόδου από την κρίση στις ΗΠΑ και, κυρίως, στις καταχρεωμένες χώρες της Ευρώπης. Η συνταγή αυτή περιλαμβάνει δύο στάδια. Σε πρώτη φάση, τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και οι εταιρείες του χρηματοοικονομικού τομέα μειώνουν σημαντικά τα δάνειά τους. Το στάδιο αυτό διαρκεί αρκετά χρόνια, και χαρακτηρίζεται από συρρίκνωση της οικονομίας και αύξηση του δημοσίου χρέους. Ακολουθεί η δεύτερη φάση, όπου η ανάπτυξη αποκαθίσταται, με αποτέλεσμα και το δημόσιο χρέος, σταδιακά, να μειώνεται.
Μέχρι στιγμής, μόνο οι ΗΠΑ ακολουθούν αυτή τη συνταγή. Τα χρέη του αμερικανικού χρηματοοικονομικού κλάδου (ως προς το ΑΕΠ), έχουν μειωθεί στα επίπεδα του 2000, δηλαδή σε εποχές προ της φούσκας των δανείων. Τα αμερικανικά νοικοκυριά έχουν μειώσει τα χρέη τους (ως προς το διαθέσιμο εισόδημά τους) κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες. Καμία άλλη χώρα δεν έχει καταφέρει τόσο μεγάλη πρόοδο στη διαδικασία απομόχλευσης (deleveraging), δηλαδή μείωσης των δανείων. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της McKinsey, η αμερικανική οικονομία, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά της, θα έχουν επιστρέψει σε βιώσιμη τροχιά σε λιγότερο από δύο χρόνια.
Αντίθετα, η κατάσταση στις πιο προβληματικές χώρες της Ευρώπης είναι μάλλον απογοητευτική. Η μελέτη της McKinsey καταρρίπτει τον μύθο που θέλει την Ελλάδα να είναι η πιο καταχρεωμένη χώρα της Γηραιάς Ηπείρου. Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο πρόβλημα χρέους το αντιμετωπίζει ο «καλός μαθητής» του ΔΝΤ, η Ιρλανδία. Και ακολουθεί η Βρετανία, μία από τις ελάχιστες χώρες που εξακολουθούν να αξιολογούνται από τους οίκους με το ΑΑΑ της απόλυτης φερεγγυότητας. Πρακτικά, η Ελλάδα μπορεί να έχει το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην Ευρώπη, όμως, τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και κυρίως οι τράπεζές της, εμφανίζουν χαμηλό δανεισμό. Έτσι, τα συνολικά χρέη της Ελλάδας ισοδυναμούν με το 267% του ΑΕΠ, την ώρα που στην Ιρλανδία τα χρέη αγγίζουν το 663% του ΑΕΠ και στη Βρετανία το 507%.
Μάλιστα, η McKinsey προβλέπει ότι η εξυγίανση της ισπανικής και της βρετανικής οικονομίας θα χρειαστεί πολλά ακόμη χρόνια. Στη Βρετανία, τα συνολικά χρέη ως προς το ΑΕΠ εξακολουθούν να αυξάνονται ακόμα και σήμερα. Όπως αυξάνονται και τα δάνεια των νοικοκυριών, σε απόλυτο μέγεθος. Στην Ισπανία, ο δανεισμός των νοικοκυριών έχει μετά βίας μειωθεί, ενώ οι επιχειρήσεις παραμένουν οι πιο χρεωμένες στις 10 μεγάλες ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου.
Φως στο τούνελ βλέπουν οι ΗΠΑ
Μείωση εμφανίζουν όλες οι κατηγορίες ιδιωτικού χρέους, στις ΗΠΑ, σε σχέση με το 2008. Ο δανεισμός του χρηματοοικονομικού κλάδου μειώθηκε από το αστρονομικό ποσό των 8 τρισ. δολαρίων στα 6,1 τρισ. δολάρια. Πλέον, διαμορφώνεται στο 40% του αμερικανικού ΑΕΠ, δηλαδή στα προ της φούσκας επίπεδα, του 2000. Μείωση των χρεών τους εμφανίζουν και οι μη χρηματοοικονομικές αμερικανικές εταιρείες. Σε ό,τι αφορά τα νοικοκυριά, αυτά έχουν καταφέρει να απαλλαγούν από χρέη ύψους 584 δισ. δολαρίων.
Η αλήθεια είναι ότι η αμερικανική πτωχευτική νομοθεσία διευκολύνει τη διαδικασία ελάφρυνσης των νοικοκυριών από τα χρέη τους, πολύ περισσότερο από ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Χιλιάδες Αμερικανοί δανειολήπτες επιλέγουν να παραδώσουν στην τράπεζα τα κλειδιά του σπιτιού τους, όταν διαπιστώνουν ότι όσα χρωστάνε στο στεγαστικό τους δάνειο ξεπερνούν κατά πολύ την αξία του ακινήτου αλλά και τις οικονομικές τους δυνατότητες. Με δεδομένο ότι στεγαστικά δάνεια συνολικού ύψους 254 δισ. δολαρίων βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη φάση της κατάσχεσης, είναι σαφές ότι τους επόμενους μήνες, τα αμερικανικά νοικοκυριά θα έχουν διαγράψει ακόμα περισσότερα χρέη.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της McKinsey, η διαδικασία απομόχλευσης των αμερικανικών νοικοκυριών έχει ολοκληρωθεί κατά το ήμισυ. Τα οικονομικά των Αμερικανών θα έχουν επιστρέψει σε βιώσιμη τροχιά έως τα μέσα του 2013.
Δύσκολες μέρες για τη Βρετανία
Η διαδικασία εξυγίανσης δεν έχει καν αρχίσει στη Βρετανία. Τα χρέη του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα άγγιξαν, στα μέσα του 2011, το 507% του ΑΕΠ, από 487% που ήταν στα τέλη του 2008, και από 310% το 2000, πριν από τη φούσκα του δανεισμού.
Η περίπτωση των βρετανικών χρεών είναι πολύ διαφορετική από εκείνες των άλλων μεγάλων οικονομιών. Στις ΗΠΑ, τα συνολικά χρέη διογκώνονται κυρίως από τον δανεισμό των νοικοκυριών. Στην Ιαπωνία, από τις υποχρεώσεις του κράτους. Όμως, στη Βρετανία, τα δάνεια του City είναι εκείνα που εκτινάσσουν τα συνολικά χρέη της χώρας στο 507% του ΑΕΠ. Και δεν φτάνει που ο χρηματοοικονομικός κλάδος είναι καταχρεωμένος, έχει και μεγάλη έκθεση στα ομόλογα των πιο ριψοκίνδυνων χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Με βάση τις σημερινές τάσεις, η McKinsey υπολογίζει ότι θα χρειαστεί τουλάχιστον μία δεκαετία για να επιστρέψει ο δανεισμός των βρετανικών νοικοκυριών στα προ της κρίσης επίπεδα. Συνολικά, η χώρα έχει μπροστά της μια δύσκολη πρόκληση: Θα πρέπει να μειώσει το δημόσιο χρέος και να ενθαρρύνει την ελάφρυνση των χρεών των νοικοκυριών, χωρίς να θυσιάσει τη σταθερότητα του χρηματοοικονομικού κλάδου και την ανάπτυξη της οικονομίας. Μοναδική διέξοδος, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων, είναι η αύξηση των επενδύσεων από επιχειρήσεις του μη χρηματοοικονομικού τομέα.
Δύσκολος δρόμος με λίγες επιλογές για την Ισπανία
Οι δραματικές επιπτώσεις από το σκάσιμο της φούσκας των δανείων, είναι πιο εμφανείς στην Ισπανία, παρά οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη. Με τη δημιουργία του ευρώ, το 1999, τα επιτόκια χορηγήσεων μειώθηκαν κατά 40%. Το αποτέλεσμα ήταν να χτιστούν 5 εκατ. νέες κατοικίες, σε ένα διάστημα που ο αριθμός των νοικοκυριών στην Ισπανία αυξήθηκε κατά 2,5 εκατ. Νεόδμητες πόλεις-φαντάσματα, που χτίστηκαν στη μέση του πουθενά κατά την εποχή του εύκολου χρήματος και του κατασκευαστικού πυρετού, εκτιμάται ότι θα παραμείνουν ακατοίκητες για τα επόμενα 30 ή 40 χρόνια, λόγω της παντελούς απουσίας ζήτησης.
Με τον ίδιο τρόπο, οι ισπανικές επιχειρήσεις έφτασαν να είναι σήμερα οι πιο χρεωμένες στο top 10 των μεγαλύτερων ανεπτυγμένων οικονομιών. Για την ακρίβεια, τις βαρύνουν διπλάσια χρέη σε σχέση με τις αμερικανικές εταιρείες, και τριπλάσια σε σχέση με τις γερμανικές.
Η φούσκα των πιστώσεων Και όμως, παρά το σκάσιμο της φούσκας των πιστώσεων, η Ισπανία βουλιάζει όλο και πιο βαθιά στα χρέη. Ο συνολικός δανεισμός του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα αυξήθηκε από το 337% του ΑΕΠ το 2008, στο 363% του ΑΕΠ. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η Τράπεζα της Ισπανίας υπολογίζει ότι περίπου το 1/2 των δανείων που έδωσαν οι τράπεζες για την κατασκευή ακινήτων είναι επισφαλή. Το πρόγραμμα διάσωσης των τραπεζών, απλά επιβαρύνει τον δημόσιο τομέα με ακόμα μεγαλύτερες υποχρεώσεις.
Στην προσπάθειά της να απαλλαγεί από μέρος των χρεών αυτών, η Ισπανία, ως μέλος της Ευρωζώνης, έχει πολύ περιορισμένα περιθώρια κινήσεων. Οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν της επιτρέπουν να αυξήσει τον δανεισμό της προκειμένου να τονώσει την ανάπτυξη, ενώ δεν έχει και την επιλογή της υποτίμησης του νομίσματός της, προκειμένου να ενισχύσει τις εξαγωγές. Η αποκατάσταση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης και οι διαρθρωτικές αλλαγές αποτελούν μονόδρομο για την Ισπανία. Γι’ αυτό η προσπάθεια απομόχλευσης προβλέπεται επίπονη και μακροχρόνια
Κορίνα Σαμάρκου
Η έρευνα της McKinsey αποδεικνύει ότι ο δρόμος της ανάκαμψης είναι πολύ δυσκολότερος από ό,τι πολλοί πίστευαν. Στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες του πλανήτη, η διαδικασία εξυγίανσης μετά βίας έχει αρχίσει. Σχεδόν τέσσερα χρόνια από το σκάσιμο της φούσκας, μείωση χρεών και δανείων επιτυγχάνουν μόνο οι ΗΠΑ, η Ν. Κορέα και η Αυστραλία. Αντίθετα με ό,τι αναμενόταν, οι 10 μεγαλύτερες οικονομίες έχουν αυξήσει, αντί να μειώσουν, τα χρέη τους!
Οι οικονομολόγοι της γνωστής εταιρείας συμβούλων θεωρούν ότι η διαδικασία μείωσης των δανείων, που ακολούθησαν η Σουηδία και η Φινλανδία κατά τη δεκαετία του ‘90, δείχνει τον δρόμο της εξόδου από την κρίση στις ΗΠΑ και, κυρίως, στις καταχρεωμένες χώρες της Ευρώπης. Η συνταγή αυτή περιλαμβάνει δύο στάδια. Σε πρώτη φάση, τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και οι εταιρείες του χρηματοοικονομικού τομέα μειώνουν σημαντικά τα δάνειά τους. Το στάδιο αυτό διαρκεί αρκετά χρόνια, και χαρακτηρίζεται από συρρίκνωση της οικονομίας και αύξηση του δημοσίου χρέους. Ακολουθεί η δεύτερη φάση, όπου η ανάπτυξη αποκαθίσταται, με αποτέλεσμα και το δημόσιο χρέος, σταδιακά, να μειώνεται.
Μέχρι στιγμής, μόνο οι ΗΠΑ ακολουθούν αυτή τη συνταγή. Τα χρέη του αμερικανικού χρηματοοικονομικού κλάδου (ως προς το ΑΕΠ), έχουν μειωθεί στα επίπεδα του 2000, δηλαδή σε εποχές προ της φούσκας των δανείων. Τα αμερικανικά νοικοκυριά έχουν μειώσει τα χρέη τους (ως προς το διαθέσιμο εισόδημά τους) κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες. Καμία άλλη χώρα δεν έχει καταφέρει τόσο μεγάλη πρόοδο στη διαδικασία απομόχλευσης (deleveraging), δηλαδή μείωσης των δανείων. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της McKinsey, η αμερικανική οικονομία, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά της, θα έχουν επιστρέψει σε βιώσιμη τροχιά σε λιγότερο από δύο χρόνια.
Αντίθετα, η κατάσταση στις πιο προβληματικές χώρες της Ευρώπης είναι μάλλον απογοητευτική. Η μελέτη της McKinsey καταρρίπτει τον μύθο που θέλει την Ελλάδα να είναι η πιο καταχρεωμένη χώρα της Γηραιάς Ηπείρου. Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο πρόβλημα χρέους το αντιμετωπίζει ο «καλός μαθητής» του ΔΝΤ, η Ιρλανδία. Και ακολουθεί η Βρετανία, μία από τις ελάχιστες χώρες που εξακολουθούν να αξιολογούνται από τους οίκους με το ΑΑΑ της απόλυτης φερεγγυότητας. Πρακτικά, η Ελλάδα μπορεί να έχει το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην Ευρώπη, όμως, τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και κυρίως οι τράπεζές της, εμφανίζουν χαμηλό δανεισμό. Έτσι, τα συνολικά χρέη της Ελλάδας ισοδυναμούν με το 267% του ΑΕΠ, την ώρα που στην Ιρλανδία τα χρέη αγγίζουν το 663% του ΑΕΠ και στη Βρετανία το 507%.
Μάλιστα, η McKinsey προβλέπει ότι η εξυγίανση της ισπανικής και της βρετανικής οικονομίας θα χρειαστεί πολλά ακόμη χρόνια. Στη Βρετανία, τα συνολικά χρέη ως προς το ΑΕΠ εξακολουθούν να αυξάνονται ακόμα και σήμερα. Όπως αυξάνονται και τα δάνεια των νοικοκυριών, σε απόλυτο μέγεθος. Στην Ισπανία, ο δανεισμός των νοικοκυριών έχει μετά βίας μειωθεί, ενώ οι επιχειρήσεις παραμένουν οι πιο χρεωμένες στις 10 μεγάλες ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου.
Φως στο τούνελ βλέπουν οι ΗΠΑ
Μείωση εμφανίζουν όλες οι κατηγορίες ιδιωτικού χρέους, στις ΗΠΑ, σε σχέση με το 2008. Ο δανεισμός του χρηματοοικονομικού κλάδου μειώθηκε από το αστρονομικό ποσό των 8 τρισ. δολαρίων στα 6,1 τρισ. δολάρια. Πλέον, διαμορφώνεται στο 40% του αμερικανικού ΑΕΠ, δηλαδή στα προ της φούσκας επίπεδα, του 2000. Μείωση των χρεών τους εμφανίζουν και οι μη χρηματοοικονομικές αμερικανικές εταιρείες. Σε ό,τι αφορά τα νοικοκυριά, αυτά έχουν καταφέρει να απαλλαγούν από χρέη ύψους 584 δισ. δολαρίων.
Η αλήθεια είναι ότι η αμερικανική πτωχευτική νομοθεσία διευκολύνει τη διαδικασία ελάφρυνσης των νοικοκυριών από τα χρέη τους, πολύ περισσότερο από ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Χιλιάδες Αμερικανοί δανειολήπτες επιλέγουν να παραδώσουν στην τράπεζα τα κλειδιά του σπιτιού τους, όταν διαπιστώνουν ότι όσα χρωστάνε στο στεγαστικό τους δάνειο ξεπερνούν κατά πολύ την αξία του ακινήτου αλλά και τις οικονομικές τους δυνατότητες. Με δεδομένο ότι στεγαστικά δάνεια συνολικού ύψους 254 δισ. δολαρίων βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη φάση της κατάσχεσης, είναι σαφές ότι τους επόμενους μήνες, τα αμερικανικά νοικοκυριά θα έχουν διαγράψει ακόμα περισσότερα χρέη.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της McKinsey, η διαδικασία απομόχλευσης των αμερικανικών νοικοκυριών έχει ολοκληρωθεί κατά το ήμισυ. Τα οικονομικά των Αμερικανών θα έχουν επιστρέψει σε βιώσιμη τροχιά έως τα μέσα του 2013.
Δύσκολες μέρες για τη Βρετανία
Η διαδικασία εξυγίανσης δεν έχει καν αρχίσει στη Βρετανία. Τα χρέη του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα άγγιξαν, στα μέσα του 2011, το 507% του ΑΕΠ, από 487% που ήταν στα τέλη του 2008, και από 310% το 2000, πριν από τη φούσκα του δανεισμού.
Η περίπτωση των βρετανικών χρεών είναι πολύ διαφορετική από εκείνες των άλλων μεγάλων οικονομιών. Στις ΗΠΑ, τα συνολικά χρέη διογκώνονται κυρίως από τον δανεισμό των νοικοκυριών. Στην Ιαπωνία, από τις υποχρεώσεις του κράτους. Όμως, στη Βρετανία, τα δάνεια του City είναι εκείνα που εκτινάσσουν τα συνολικά χρέη της χώρας στο 507% του ΑΕΠ. Και δεν φτάνει που ο χρηματοοικονομικός κλάδος είναι καταχρεωμένος, έχει και μεγάλη έκθεση στα ομόλογα των πιο ριψοκίνδυνων χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Με βάση τις σημερινές τάσεις, η McKinsey υπολογίζει ότι θα χρειαστεί τουλάχιστον μία δεκαετία για να επιστρέψει ο δανεισμός των βρετανικών νοικοκυριών στα προ της κρίσης επίπεδα. Συνολικά, η χώρα έχει μπροστά της μια δύσκολη πρόκληση: Θα πρέπει να μειώσει το δημόσιο χρέος και να ενθαρρύνει την ελάφρυνση των χρεών των νοικοκυριών, χωρίς να θυσιάσει τη σταθερότητα του χρηματοοικονομικού κλάδου και την ανάπτυξη της οικονομίας. Μοναδική διέξοδος, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων, είναι η αύξηση των επενδύσεων από επιχειρήσεις του μη χρηματοοικονομικού τομέα.
Δύσκολος δρόμος με λίγες επιλογές για την Ισπανία
Οι δραματικές επιπτώσεις από το σκάσιμο της φούσκας των δανείων, είναι πιο εμφανείς στην Ισπανία, παρά οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη. Με τη δημιουργία του ευρώ, το 1999, τα επιτόκια χορηγήσεων μειώθηκαν κατά 40%. Το αποτέλεσμα ήταν να χτιστούν 5 εκατ. νέες κατοικίες, σε ένα διάστημα που ο αριθμός των νοικοκυριών στην Ισπανία αυξήθηκε κατά 2,5 εκατ. Νεόδμητες πόλεις-φαντάσματα, που χτίστηκαν στη μέση του πουθενά κατά την εποχή του εύκολου χρήματος και του κατασκευαστικού πυρετού, εκτιμάται ότι θα παραμείνουν ακατοίκητες για τα επόμενα 30 ή 40 χρόνια, λόγω της παντελούς απουσίας ζήτησης.
Με τον ίδιο τρόπο, οι ισπανικές επιχειρήσεις έφτασαν να είναι σήμερα οι πιο χρεωμένες στο top 10 των μεγαλύτερων ανεπτυγμένων οικονομιών. Για την ακρίβεια, τις βαρύνουν διπλάσια χρέη σε σχέση με τις αμερικανικές εταιρείες, και τριπλάσια σε σχέση με τις γερμανικές.
Η φούσκα των πιστώσεων Και όμως, παρά το σκάσιμο της φούσκας των πιστώσεων, η Ισπανία βουλιάζει όλο και πιο βαθιά στα χρέη. Ο συνολικός δανεισμός του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα αυξήθηκε από το 337% του ΑΕΠ το 2008, στο 363% του ΑΕΠ. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η Τράπεζα της Ισπανίας υπολογίζει ότι περίπου το 1/2 των δανείων που έδωσαν οι τράπεζες για την κατασκευή ακινήτων είναι επισφαλή. Το πρόγραμμα διάσωσης των τραπεζών, απλά επιβαρύνει τον δημόσιο τομέα με ακόμα μεγαλύτερες υποχρεώσεις.
Στην προσπάθειά της να απαλλαγεί από μέρος των χρεών αυτών, η Ισπανία, ως μέλος της Ευρωζώνης, έχει πολύ περιορισμένα περιθώρια κινήσεων. Οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν της επιτρέπουν να αυξήσει τον δανεισμό της προκειμένου να τονώσει την ανάπτυξη, ενώ δεν έχει και την επιλογή της υποτίμησης του νομίσματός της, προκειμένου να ενισχύσει τις εξαγωγές. Η αποκατάσταση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης και οι διαρθρωτικές αλλαγές αποτελούν μονόδρομο για την Ισπανία. Γι’ αυτό η προσπάθεια απομόχλευσης προβλέπεται επίπονη και μακροχρόνια
Κορίνα Σαμάρκου
