Ενόσω συνεχίζεται με διαφορετικά… επεισόδια το θρίλερ της δόσης (της κάθε δόσης) κι ανεβαίνουν οι τόνοι για τη σχέση της Ελλάδας με τους δανειστές της, καλό είναι να δούμε ένα… ανθολόγιο από δημοφιλή «τσιτάτα», που επαναλαμβάνονται με ανησυχητική συχνότητα, παρότι απέχουν πολύ από την πραγματικότητα.
Τα σημειώνω γιατί φοβάμαι ότι σηματοδοτούν όχι μόνο απόπειρες παραπλάνησης του πολίτη, αλλά και μια βαθύτερη ανασφάλεια της «κοινής γνώμης», που ενίοτε ωθεί στην πεποίθηση πως υπάρχουν «απλές» λύσεις για έξοδο από την κρίση.
1. «Η Γερμανία μας έχει ανάγκη για τις εξαγωγές της». Αυτήν τη στιγμή, η Γερμανία προωθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη το 36% των εξαγωγών της έναντι... 43% πριν από μόλις 4 χρόνια. Ήδη οι εξαγωγές της προς την Κίνα υπερβαίνουν το άθροισμα των εξαγωγών της, προς την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία!
Στην πράξη, έχει μεγαλύτερη ανάγκη το… ευρώ, προκειμένου να είναι φθηνότερα διεθνώς τα προϊόντα της, καθώς αν είχε δικό της νόμισμα θα ήταν πολύ σκληρότερο.
2. «Για όλα φταίνε οι δημόσιοι υπάλληλοι και το Δημόσιο». Φταίνε σε πολλά, αλλά δεν είναι μόνον εκεί το πρόβλημα. Αν ήταν έτσι, δεν θα υπήρχε το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας του ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ τομέα, που μεταφράζεται σε έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο και βάζει ταφόπλακα στην οικονομική δραστηριότητα. Η αλήθεια είναι ότι και ο ιδιωτικός τομέας χρειάζεται ριζική αναδιάρθρωση και αλλαγής νοοτροπίας.
3. «Θα μας σώσουν οι εξαγωγές και ο τουρισμός». Θα μπορούσαν, αλλά όχι με τις μεθόδους που ακολουθούνται. Παρότι υπάρχει σημαντική αύξηση των εξαγωγών τα τελευταία χρόνια, μια προσεκτικότερη ανάλυση των αριθμών δείχνει ότι οφείλεται κυρίως στα πετρελαιοειδή!
Όπως εύστοχα παρατήρησε πρόσφατα σε άρθρο του ο Σεραφείμ Κωνσταντινίδης, η αύξηση των εξαγωγών -πλην πετρελαιοειδών και αγοραπωλησιών πλοίων- την τελευταία διετία ήταν 25%. Σε απόλυτο μέγεθος, όμως, δεν ξεπερνά το 1,6 δισ. ευρώ. Μάλλον χειρότερη είναι η εικόνα στον τουρισμό, καθώς τα έσοδα από το «τουριστικό προϊόν» είναι ελάχιστα μεγαλύτερα σε σχέση με πέρυσι.
Για όσο διάστημα το brand name «Ελλάδα» έχει σοβαρότατα προβλήματα ρίσκου, αξιοπιστίας ποιότητας αλλά και ρευστότητας, ούτε οι εξαγωγές ούτε και ο τουρισμός θα ορθοποδήσουν. Για τον απλούστατο λόγο ότι είναι πολύ δύσκολο να ανταγωνιστούμε σε διεθνές πλαίσιο με μόνο πλεονέκτημα την «τιμή πωλήσεως». Κι αυτό ισχύει με ελάχιστες εξαιρέσεις, που απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
4. «Αν δεν πάρουμε ΤΩΡΑ τη δόση θα πεινάσουμε». Όπως αποδείχτηκε -ξανά-πολύ πρόσφατα, δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Το Δημόσιο μπορεί να περάσει μήνες χωρίς «δόση» (αυτή που θα πάρουμε ελπίζω σύντομα έπρεπε κανονικά να την πάρουμε τον… Μάιο), με τη συναίνεση όμως της ΕΚΤ. Από την άλλη πλευρά, έτσι αυξάνονται οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις του στην ελληνική αγορά, ενώ ασφυκτιά και ο ιδιωτικός τομέας.
5. «Τα πάντα μπορούσαν να λυθούν με μαζικές απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων». Αγαπημένη καραμέλα ορισμένων νεοφιλελεύθερων, που μάλλον ξεχνούν ότι και οι δημόσιοι υπάλληλοι καταναλώνουν. Ένα κύμα μαζικών απολύσεων στο Δημόσιο (π.χ. 150.000 ατόμων που θα επιβάρυναν την ανεργία κατά 2,5% μονομιάς) θα είχε πολύ οδυνηρές συνέπειες στην κατανάλωση ή και στις καταβολές συντάξεων από τα ταμεία, εφόσον επιλεγόταν η λύση της εθελουσίας πρόωρης εξόδου.
Επιπροσθέτως, όταν μιλάμε για τόσο μεγάλους αριθμούς -και χωρίς να υπάρχει οργανωμένο σύστημα αξιολόγησης-, είναι προφανές ότι προκύπτουν σοβαροί κίνδυνοι να μείνουν οι «αρεστοί» και να φύγουν… «ικανοί», για άλλους ευνόητους λόγους.
Κάτι τέτοιο θα είχε έως και συντριπτικές επιπτώσεις στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, με βαρύτατες συνέπειες όχι μόνο στην κοινωνία αλλά και στην οικονομική δραστηριότητα.
6. «Θα μας βγάλουν από το ευρώ». Καλώς ή κακώς, ουδείς μπορεί να μας βγάλει από το ευρώ. Δεν είναι καν θεμελιωμένο νομικά ότι μπορούμε να φύγουμε με δική μας βούληση. Τα σχετικά σενάρια πηγάζουν από μια λογική «καταναγκασμού» της Ελλάδας να αποχωρήσει, προκειμένου να επιβιώσει, εφόσον στερηθεί τη βοήθεια των δανειστών. Τα σενάρια όμως αυτά ουδόλως ανταποκρίνονται στις γεωπολιτικές και οικονομικές συνθήκες αλληλεξάρτησης της εποχής μας.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Σημαίνει ότι δεν είμαστε μεν παντελώς άοπλοι σε μια διαπραγμάτευση, πρέπει όμως να λαμβάνουμε υπ' όψιν τις διεθνείς ισορροπίες και τους περιορισμούς οικονομικούς και πολιτικούς που επιβάλλει η ίδια η δομή της ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
7. «Πρέπει να πληρώνουμε για να μην είμαστε μπαταχτσήδες». Ο μύθος αυτός στηρίζεται στη λογική που επικρατεί στις δοσοληψίες μεταξύ φυσικών προσώπων. Ωστόσο, όταν οι δοσοληψίες αφορούν εταιρίες, πολύ δε περισσότερο κυρίαρχα έθνη, η λογική αυτή δεν ισχύει. Σε όλες σχεδόν τις χώρες υπάρχουν διατάξεις του εμπορικού δικαίου που προστατεύουν τις εταιρίες από τους πιστωτές τους, προκειμένου να διασωθεί μια εταιρία, να διατηρηθούν θέσεις εργασίας κ.λπ.
Κατά κανόνα, οι διατάξεις αυτές προβλέπουν συμβιβασμούς και ρυθμίσεις με τους πιστωτές, που πολλές φορές έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα. Κι αυτό διότι εξυπακούεται ότι ευθύνη για τον δανεισμό (άρα και μερίδιο στον κίνδυνο) δεν έχει μόνο ο δανειζόμενος, αλλά και ο δανειστής
Ακόμη πιο ισχυρά επιχειρήματα υπάρχουν για την περίπτωση των κρατών, καθώς εν τέλει δεν αφορούν (στην πλευρά του δανειολήπτη) επιχειρήσεις που λειτουργούν με σκοπό το κέρδος, αλλά εθνικές κοινωνίες, με κυριαρχικά δικαιώματα στην επικράτειά τους, τα οποία απεμπολούνται μόνο με δύο τρόπους.
Είτε οικειοθελώς, είτε μέσω πολέμου. Και βεβαίως, αντίθετα με οποιαδήποτε επιχείρηση, τα κράτη δεν βάζουν «λουκέτο». Όλα αυτά είναι σε απόλυτη γνώση των δανειστών, εκ των προτέρων.
8. «Αν πάρουμε τη δόση και την παράταση σωθήκαμε». Όχι, απλώς θα πάρουμε μια ανάσα, κάποια πίστωση χρόνου. Τα προβλήματα της χώρας είναι μεγάλα και περίπλοκα καθώς αγκαλιάζουν το μεγαλύτερο μέρος των κρατικών λειτουργιών, τους θεσμούς αλλά και τη ριζική αναδιάρθρωση που απαιτείται στον ιδιωτικό τομέα, προκειμένου να γίνει η περίφημη αλλαγή οικονομικού μοντέλου.
9. «Καλύτερα είναι να βγούμε από το ευρώ κι ας πεινάσουμε για λίγο». Οι οπαδοί αυτής της άποψης στηρίζονται στη δυνατότητα που θα αποκτήσει η χώρα να τυπώνει -και να υποτιμά- νόμισμα, προκειμένου να επανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της, ενώ θεωρούν δεδομένο ότι τα χρέη της ουδέποτε θα πληρώνονταν σε ευρώ.
Λησμονούν ωστόσο ότι στις σύγχρονες συνθήκες η επαναφορά σε ένα ανύπαρκτο σήμερα νόμισμα, αλλά και η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που αναπόφευκτα θα ακολουθούσε μια τέτοια μονομερή ενέργεια, αποτελούν πολύ επικίνδυνα πειράματα, ιδίως για μια χώρα που βρίσκεται στη δική μας περιοχή του κόσμου.
Επίσης λησμονούν ότι -δυστυχώς- δεν έχει υπάρξει καμία μελέτη και καμία προετοιμασία για μια τέτοια λύση, παρότι θα έπρεπε να έχει μελετηθεί διεξοδικά ως έσχατη οδός και για την περίπτωση όπου δεν επιβιώσει το ευρώ.
Υπό τις σημερινές οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, μια έξοδος από το ευρώ είναι πολύ πιθανό ότι θα μετέτρεπε την Ελλάδα σε αποτυχημένο κράτος (failed state), με τραγικές συνέπειες όχι μόνο για την κοινωνία, αλλά ενδεχομένως και για το Έθνος. Αυτήν άλλωστε την προοπτική απεύχονται και έσπευσαν να προτάξουν το τελευταίο διάστημα διεθνείς παράγοντες ακόμη και στη Γερμανία, επισημαίνοντας τις ευρύτερες γεωπολιτικές συνέπειές της.
10. «Μπορούμε να ζήσουμε όπως πρώτα». Πρόκειται για μύθο ο οποίος ενίοτε καλλιεργείται και από «μνημονιακούς» πολιτικούς, προκειμένου να χαϊδέψουν αφτιά ορισμένων προνομιούχων. Βρίσκει, όμως, τους πιο πιστούς οπαδούς του μεταξύ των συντεχνιών, που ακολουθούν ακόμη τη λογική «πρέπει να πληρώσουν οι… άλλοι».
Η αλήθεια είναι ότι δεν θα ζήσουμε όπως πρώτα. Οι όποιες-ελάχιστες- εξαιρέσεις απλώς θα επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Η ελληνική οικονομία και κοινωνία βρίσκονται στα πρώτα στάδια μιας αλλαγής εκ βάθρων, η οποία ακόμη και στο καλύτερο σενάριο θα σηματοδοτήσει ισχυρές μεταβολές στο βιοτικό επίπεδο, στις συνήθειες, στους όρους εργασίας, στις νοοτροπίες και στις προσδοκίες, ενώ θα εντείνει -σε κάθε περίπτωση- και το πρόβλημα της ανεργίας.
Γ.Παπανικολάου
