Τέσσερα χρόνια έχουν περάσει από την ημέρα που μπήκε η χώρα στο Μνημόνιο.
Ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου παρέλαβε μια εκρηκτική κατάσταση, καθώς οι περιώνυμες αγορές είχαν προεξοφλήσει πως η Ελλάδα θα «έσκαγε» την άνοιξη του 2010 γιατί δεν θα μπορούσε να καλύψει τις δανειακές της ανάγκες.
Πέρα από δαιμονολογίες και τα συναφή παρελκόμενα, υπάρχουν ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα στα οποία ο... κ. Παπανδρέου δεν έχει ακόμη απαντήσει. Αφήνω κατά μέρος ένα ερώτημα που έχει να κάνει με την ακραία αντιπολιτευτική στάση του κ. Παπανδρέου στα πάντα, από τη συζήτηση για το χρέος στην οποία τον κάλεσε ο κ. Καραμανλής έως την ιδιωτικοποίηση του ΟΛΠ και το Ελληνικό. Η έλλειψη συναίνεσης έκανε και τότε, όπως και μετά, ζημιά στον τόπο.
Ακατανόητο, όμως, παραμένει το γιατί ο κ. Παπανδρέου δεν εκμεταλλεύθηκε τη θεαματική «πάσα» που του έδωσε ο κ. Καραμανλής από το βήμα της ΔΕΘ. Το έλεγε καθαρά ο πρώην πρωθυπουργός και σε κάθε τόνο ότι χρειάζονταν άμεσα δημοσιονομικά μέτρα. Μπορεί κάποιος να ισχυρισθεί ότι ήταν υποκριτικό από μέρους του ή πως φυγομάχησε, γιατί έπρεπε εκείνος να έχει πάρει τα μέτρα από την εποχή Αλογοσκούφη. Γεγονός είναι πως την ίδια γραμμή συνέχισε αρχικώς και ο διάδοχός του στη Ν.Δ. Αντ. Σαμαράς, ο οποίος προέτρεπε τον Γ. Παπανδρέου να πάρει μέτρα προσαρμογής.
Την «πάσα» την είχε, όπως είχε και την πληροφόρηση για το μέγεθος του ελλείμματος και του εκρηκτικού ζητήματος χρέους. Ακουσε, όμως, την κομματική αυλή, που έλεγε πως «αν πάρεις μέτρα τώρα, θα χάσεις κάθε φερεγγυότητα». Ολοι ξέρουμε πως η Ιστορία θα ήταν πολύ πιο επιεικής μαζί του αν είχε πει «λάθος, αντιλαμβάνομαι ότι δεν μπορώ να τηρήσω τις υποσχέσεις μου, πρέπει να κάνουμε περικοπές, άμεσα». Ακολούθησε μια αμήχανη περίοδος χαοτικού μάνατζμεντ, όπου διάφοροι απίθανοι τύποι έψαχναν, χωρίς αντίκρυσμα, δανεικά στην Κίνα, τη Ρωσία και την Αραβία.
Μέσα στο ΠΑΣΟΚ, το βαθύ του κράτος τα έδωσε όλα για να μη γίνουν ακόμη και οι στοιχειώδεις περικοπές. Στο μείγμα προσετέθη και η χωρίς κανένα όριο ανοικτή διαβούλευση με όποιον είχε άποψη για την αντιμετώπιση του προβλήματος εντός και εκτός Ελλάδος. Οι κεντροαριστεροί γκουρού πέραν του Ατλαντικού συνιστούσαν κόντρα με τη Γερμανία και προσφυγή στο ΔΝΤ. Οι εγχώριοι τραπεζίτες έβλεπαν τις αγορές να κλείνουν, αλλά δεν τους άκουγε κανείς.
Ετσι φτάσαμε σε ένα πολύ κακό μείγμα: ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση να μιλούν με πολύ δραματικούς όρους για την κατάσταση της χώρας και να ρίχνουν όλους τους προβολείς πάνω μας και ταυτόχρονα να μη λαμβάνεται κανένα σκληρό μέτρο. Η κατάσταση έγινε εξαιρετικά κρίσιμη, γιατί το Βερολίνο δεν ήθελε να βοηθήσει την Ελλάδα αρχικώς. Αγνωστο παραμένει μέχρι σήμερα το ποιος, εντός και εκτός Ελλάδος, υποστήριζε τους μήνες πριν από το Μνημόνιο την ανάγκη εμπλοκής του ΔΝΤ σε ένα ελληνικό πρόγραμμα. Ορισμένες πληροφορίες φέρουν τον κ. Παπανδρέου να επιμένει σε αυτό επηρεαζόμενος από τους κεντροαριστερούς του συμβούλους στις ΗΠΑ, προκειμένου να εκβιάσει την Ευρωζώνη να οργανώσει μηχανισμό διάσωσης. Γεγονός είναι πως αρχικώς ούτε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ούτε και η Κομισιόν ήθελαν το ΔΝΤ «στα πόδια τους». Την τελική απόφαση, παρά τους αρχικούς της δισταγμούς, έλαβε η κ. Μέρκελ για να καλυφθεί πολιτικά στο εσωτερικό της και να φανεί αυστηρή έναντι της Ελλάδος.
Οταν πλέον μπήκαμε στο Μνημόνιο είναι προφανές ότι δεν υπήρχε άλλη λύση. Υπάρχουν, βεβαίως, ακόμη και σήμερα κάποιοι που ισχυρίζονται ότι ο κ. Παπανδρέου μπορούσε τότε να εκβιάσει την Ευρωζώνη, επειδή ήταν ανέτοιμη να προστατεύσει τις τράπεζές της από μια μονομερή ελληνική χρεοκοπία. Οσο λογικοφανές και αν φαίνεται αυτό σε ορισμένους, υποτιμούν τον κίνδυνο μιας εθνικής καταστροφής.
Το ερώτημα, πάντως, που δεν βρίσκει απάντηση είναι εάν θα είχαμε αποφύγει το Μνημόνιο αν ο κ. Παπανδρέου ήταν πιο αποφασιστικός στις κινήσεις του. Οι περισσότεροι γνώστες των διεθνών δεδομένων θεωρούν πως δύσκολα θα είχαμε αποφύγει κάποιου είδους βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή, η οποία είχε καταστεί μονόδρομος από τις αρχές του 2009. Εκτιμούν, ωστόσο, ότι δύο πράγματα θα μπορούσαν να είχαν συμβεί: είτε να είχαμε μπει σε ένα πιο ήπιο πρόγραμμα προσαρμογής είτε να το είχαμε καθυστερήσει τόσο ώστε να μπαίναμε μαζί με άλλες χώρες. Η ιστορική έρευνα έχει πάντως πολύ «ψωμί» ακόμη γι’ αυτή την περίοδο.
Ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου παρέλαβε μια εκρηκτική κατάσταση, καθώς οι περιώνυμες αγορές είχαν προεξοφλήσει πως η Ελλάδα θα «έσκαγε» την άνοιξη του 2010 γιατί δεν θα μπορούσε να καλύψει τις δανειακές της ανάγκες.
- Άρθρο του κ.Αλ.Παπαχελά
Πέρα από δαιμονολογίες και τα συναφή παρελκόμενα, υπάρχουν ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα στα οποία ο... κ. Παπανδρέου δεν έχει ακόμη απαντήσει. Αφήνω κατά μέρος ένα ερώτημα που έχει να κάνει με την ακραία αντιπολιτευτική στάση του κ. Παπανδρέου στα πάντα, από τη συζήτηση για το χρέος στην οποία τον κάλεσε ο κ. Καραμανλής έως την ιδιωτικοποίηση του ΟΛΠ και το Ελληνικό. Η έλλειψη συναίνεσης έκανε και τότε, όπως και μετά, ζημιά στον τόπο.
Ακατανόητο, όμως, παραμένει το γιατί ο κ. Παπανδρέου δεν εκμεταλλεύθηκε τη θεαματική «πάσα» που του έδωσε ο κ. Καραμανλής από το βήμα της ΔΕΘ. Το έλεγε καθαρά ο πρώην πρωθυπουργός και σε κάθε τόνο ότι χρειάζονταν άμεσα δημοσιονομικά μέτρα. Μπορεί κάποιος να ισχυρισθεί ότι ήταν υποκριτικό από μέρους του ή πως φυγομάχησε, γιατί έπρεπε εκείνος να έχει πάρει τα μέτρα από την εποχή Αλογοσκούφη. Γεγονός είναι πως την ίδια γραμμή συνέχισε αρχικώς και ο διάδοχός του στη Ν.Δ. Αντ. Σαμαράς, ο οποίος προέτρεπε τον Γ. Παπανδρέου να πάρει μέτρα προσαρμογής.
Την «πάσα» την είχε, όπως είχε και την πληροφόρηση για το μέγεθος του ελλείμματος και του εκρηκτικού ζητήματος χρέους. Ακουσε, όμως, την κομματική αυλή, που έλεγε πως «αν πάρεις μέτρα τώρα, θα χάσεις κάθε φερεγγυότητα». Ολοι ξέρουμε πως η Ιστορία θα ήταν πολύ πιο επιεικής μαζί του αν είχε πει «λάθος, αντιλαμβάνομαι ότι δεν μπορώ να τηρήσω τις υποσχέσεις μου, πρέπει να κάνουμε περικοπές, άμεσα». Ακολούθησε μια αμήχανη περίοδος χαοτικού μάνατζμεντ, όπου διάφοροι απίθανοι τύποι έψαχναν, χωρίς αντίκρυσμα, δανεικά στην Κίνα, τη Ρωσία και την Αραβία.
Μέσα στο ΠΑΣΟΚ, το βαθύ του κράτος τα έδωσε όλα για να μη γίνουν ακόμη και οι στοιχειώδεις περικοπές. Στο μείγμα προσετέθη και η χωρίς κανένα όριο ανοικτή διαβούλευση με όποιον είχε άποψη για την αντιμετώπιση του προβλήματος εντός και εκτός Ελλάδος. Οι κεντροαριστεροί γκουρού πέραν του Ατλαντικού συνιστούσαν κόντρα με τη Γερμανία και προσφυγή στο ΔΝΤ. Οι εγχώριοι τραπεζίτες έβλεπαν τις αγορές να κλείνουν, αλλά δεν τους άκουγε κανείς.
Ετσι φτάσαμε σε ένα πολύ κακό μείγμα: ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση να μιλούν με πολύ δραματικούς όρους για την κατάσταση της χώρας και να ρίχνουν όλους τους προβολείς πάνω μας και ταυτόχρονα να μη λαμβάνεται κανένα σκληρό μέτρο. Η κατάσταση έγινε εξαιρετικά κρίσιμη, γιατί το Βερολίνο δεν ήθελε να βοηθήσει την Ελλάδα αρχικώς. Αγνωστο παραμένει μέχρι σήμερα το ποιος, εντός και εκτός Ελλάδος, υποστήριζε τους μήνες πριν από το Μνημόνιο την ανάγκη εμπλοκής του ΔΝΤ σε ένα ελληνικό πρόγραμμα. Ορισμένες πληροφορίες φέρουν τον κ. Παπανδρέου να επιμένει σε αυτό επηρεαζόμενος από τους κεντροαριστερούς του συμβούλους στις ΗΠΑ, προκειμένου να εκβιάσει την Ευρωζώνη να οργανώσει μηχανισμό διάσωσης. Γεγονός είναι πως αρχικώς ούτε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ούτε και η Κομισιόν ήθελαν το ΔΝΤ «στα πόδια τους». Την τελική απόφαση, παρά τους αρχικούς της δισταγμούς, έλαβε η κ. Μέρκελ για να καλυφθεί πολιτικά στο εσωτερικό της και να φανεί αυστηρή έναντι της Ελλάδος.
Οταν πλέον μπήκαμε στο Μνημόνιο είναι προφανές ότι δεν υπήρχε άλλη λύση. Υπάρχουν, βεβαίως, ακόμη και σήμερα κάποιοι που ισχυρίζονται ότι ο κ. Παπανδρέου μπορούσε τότε να εκβιάσει την Ευρωζώνη, επειδή ήταν ανέτοιμη να προστατεύσει τις τράπεζές της από μια μονομερή ελληνική χρεοκοπία. Οσο λογικοφανές και αν φαίνεται αυτό σε ορισμένους, υποτιμούν τον κίνδυνο μιας εθνικής καταστροφής.
Το ερώτημα, πάντως, που δεν βρίσκει απάντηση είναι εάν θα είχαμε αποφύγει το Μνημόνιο αν ο κ. Παπανδρέου ήταν πιο αποφασιστικός στις κινήσεις του. Οι περισσότεροι γνώστες των διεθνών δεδομένων θεωρούν πως δύσκολα θα είχαμε αποφύγει κάποιου είδους βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή, η οποία είχε καταστεί μονόδρομος από τις αρχές του 2009. Εκτιμούν, ωστόσο, ότι δύο πράγματα θα μπορούσαν να είχαν συμβεί: είτε να είχαμε μπει σε ένα πιο ήπιο πρόγραμμα προσαρμογής είτε να το είχαμε καθυστερήσει τόσο ώστε να μπαίναμε μαζί με άλλες χώρες. Η ιστορική έρευνα έχει πάντως πολύ «ψωμί» ακόμη γι’ αυτή την περίοδο.
