Καθώς οι λογαριασμοί ενέργειας των ευρωπαϊκών νοικοκυριών εκτινάχθηκαν εν μέσω ενός καυτού καλοκαιριού, ο Ιταλός πρωθυπουργός Mario Draghi χαρακτήρισε τις θυσίες που ζητούσε να κάνουν οι Ιταλοί για λογαριασμό των Ουκρανών ως μια σκληρή επιλογή. «Θέλετε ειρήνη», ρώτησε τον Απρίλιο, «ή θέλετε κλιματισμό»;
Άρθρο-ανάλυση της Amy Kazmin
στους Financial Times:
Τώρα, μετά την πρόωρη κατάρρευση του διακομματικού συνασπισμού του Draghi τον Ιούλιο, οι Ιταλοί αναμένεται να ψηφίσουν για μια νέα κυβέρνηση η προθυμία της οποίας να τους υποβάλλει σε περαιτέρω οικονομικές διαταραχές και θυσίες τίθεται εν αμφιβόλω.
Αν οι δημοσκοπήσεις είναι σωστές, τότε η Ιταλία θα βγει από τις σημερινές γενικές εκλογές με μια νέα ακροδεξιά κυβέρνηση της οποίας θα ηγείται η αρχισυντηρητική Giorgia Meloni, πρόεδρος των Αδελφών της Ιταλίας. Η Meloni και ο λαϊκιστής σύμμαχός της Matteo Salvini, ηγέτης της Λέγκας, φέρονται από κοινού έτοιμοι να σημειώσουν αποφασιστική νίκη έναντι μιας βαθύτατα διχασμένης κεντροαριστεράς.
Αυτό θα σηματοδοτούσε τον πρώτο πειραματισμό της Ιταλίας -μετά τον φασίστα δικτάτορα Benito Mussolini- με μια ακροδεξιά κυβέρνηση, μετά από συνολικά 69 ιδεολογικά διαφορετικές κυβερνήσεις από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Πολλοί Ιταλοί φοβούνται πως οι προσωπικές ελευθερίες θα περιοριστούν και ο χώρος για τη δημοκρατία θα συρρικνωθεί. Άλλοι φοβούνται πως οι συγκριτικά άπειροι Αδελφοί της Ιταλίας, που προβλέπεται να ηγηθούν του συνασπισμού, δεν έχουν την τεχνική ικανότητα να πλοηγήσουν την Ιταλία στις τρέχουσες οικονομικές προκλήσεις.
Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων στις Βρυξέλλες και στην Ουάσιγκτον, καθώς και στη Μόσχα, θα παρακολουθούν επίσης στενά για να δουν αν ο δεξιός συνασπισμός –με την ισχυρή εθνικιστική του τάση και την ιστορική του έχθρα έναντι της ΕΕ- θα έχει το ψυχικό σθένος να διατηρήσει την ισχυρή υποστήριξη της Ιταλίας προς την Ουκρανία, ή εάν η άνοδός του θα φέρει νέες προστριβές στις σχέσεις της Ρώμης με την Ευρώπη.
«Οι Ουκρανοί τα πάνε καλά και κρατούν τη γραμμή στο πεδίο της μάχης, άρα το θεμελιώδες ερώτημα στις διατλαντικές σχέσεις είναι: ‘θα κρατήσουν τη γραμμή πολιτικά και οικονομικά οι δυτικές χώρες, ιδιαίτερα εν όψει του χειμώνα;’», λέει ο Stefano Stefanini, πρώην πρέσβης της Ιταλίας στο ΝΑΤΟ. «Η Ιταλία θα μπορούσε πραγματικά να δημιουργήσει προβλήματα για την ΕΕ».
Τόσο η Meloni, μια συντηρητική υποδαυλίστρια η πολιτική καριέρα της οποίας ξεκίνησε ως έφηβη ακτιβίστρια στη νεολαία του νεοφασιστικού Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κινήματος, όσο και ο Salvini, που ήταν ένθερμος θαυμαστής του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin, είναι ευρωσκεπτικιστές.
Έχουν επικρίνει έντονα την ΕΕ - η Meloni έχει αποκαλέσει τους γραφειοκράτες της ΕΕ παράγοντες «μηδενιστικών παγκόσμιων ελίτ που καθοδηγούνται από την παγκόσμια χρηματοοικονομική» -ενώ και οι δυο έχουν φλερτάρει με την αποχώρηση από το ευρώ, αν και τελευταία έχουν βάλει στο αθόρυβο την επιθετική τους ρητορική.
Ενώ η Meloni έχει δεσμευτεί να συνεχίσει της πολιτικές του Draghi ως προς την στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας και τη σκληρή γραμμή στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ο Salvini προεκλογικά διαμαρτυρήθηκε δημοσίως για το τίμημα που πληρώνει η οικονομία της Ιταλίας για τις κυρώσεις.
«Η Ευρώπη επέλεξε να επιβάλλει κυρώσεις μετά τον πόλεμο. Είναι εν τάξει αυτό, αλλά το τίμημα των κυρώσεων δεν μπορεί να το πληρώνουν οι ιταλικές οικογένειες και επιχειρήσεις» δήλωσε αυτόν τον μήνα σε υποστηρικτές του στη Λίμνη Κομο ο Salvini. «Τα μέτρα που η Ευρώπη έχει επιβάλλει δεν γονατίζουν αυτούς που εξαπέλυσαν τον πόλεμο –τον Putin, τους υπουργούς, τους ολιγάρχες, τους στρατηγούς. Ποιος πληρώνει για τις κυρώσεις; Εσείς πληρώνετε».
Παρά τις καθησυχαστικές υποσχέσεις της Meloni περί συνέχειας και τη μαχητική ρητορική του Salvini, οι αναλυτές λένε πως η πραγματική δοκιμασία για τη νέα κυβέρνηση θα έρθει τους επόμενους μήνες καθώς η ΕΕ προσπαθεί να βρει μια συντονισμένη απάντηση στις αλλαγές συνθηκών στο πεδίο της μάχης, και οι G7 να καταλήξουν σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες περίπλοκων πολιτικών όπως το πλαφόν στις τιμές του πετρελαίου.
«Η νέα κυβέρνηση της Ιταλίας θα κριθεί από τα γεγονότα και όχι από τις δηλώσεις και τις διακηρύξεις κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών», λέει ο Stefanini. «Δεν έχει απλά να κάνει με την τήρηση της γραμμής στις υφιστάμενες κυρώσεις. Θα έχει να κάνει με το ποια θα είναι η γραμμή της νέας κυβέρνησης για τις νέες εξελίξεις, όπου θα πρέπει να ληφθούν νέες αποφάσεις».
Όμως, όπως προειδοποιεί ο Stefanini, «το να μην τηρηθεί η γραμμή θα κοστίσει στην Ιταλία τόσο τη σχέση της με την ΕΕ όσο και αυτήν με τις ΗΠΑ, και αυτό είναι ένα τίμημα που δεν αντέχει η Ιταλία να πληρώσει. Η Ιταλία δεν αντέχει να πληρώσει το τίμημα της ασυνέχειας στη εξωτερική πολιτική».
Η Ιταλία εξαρτάται από ένα συνεχιζόμενο πακέτο ύψους 200 δισ. ευρώ της ΕΕ για να μπορέσει να επανεκκινήσει την οικονομία της που βρίσκεται σε χρόνια υποαπόδοση, και αντιμετωπίζει ερωτήματα αναφορικά με τη βιωσιμότητα του κρατικού της χρέους που ανέρχεται σε σχεδόν 3 τρισ. δολάρια. Οι Ιταλοί αναλυτές περιμένουν αυτά τα δυο να κρατήσουν τη νέα ιταλική κυβέρνηση στο πλευρό βασικών ευρωπαϊκών δυνάμεων, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, και θα θέσουν υπό έλεγχο τις συγκρουσιακές τους παρορμήσεις.
Η Ιταλία είναι ιδιαίτερα ευάλωτη καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα συσφίγγει τη νομισματική της πολιτική. Για να επωφεληθεί από ένα νέο πρόγραμμα αγορά κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ που σκοπό έχει να συγκρατήσει τα κόστη δανεισμού ώστε να μην βγουν περαιτέρω εκτός ελέγχου, η Ρώμη θα πρέπει να συμμορφωθεί με τις δεσμεύσεις της έναντι της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που υποσχέθηκε ως μέρος του προγράμματος ανάκαμψης λόγω της Covid.
«Στα βάθη της καρδιάς της η Meloni είναι ευροσκεπτικίστρια» λέει η Nathalie Tocci, διευθύντρια του Ιταλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων. «Αλλά το πλαίσιο δεν δίνει περιθώριο για τέτοιες χαζομάρες, εκτός αν θες να οδηγήσεις τη χώρα στη χρεοκοπία. Βρισκόμαστε εν μέσω μιας κρίσης και οι αγορές έχουν τα μάτια τους πάνω στην Ιταλία. Θα παρακολουθούν την κάθε της κίνηση».
Συμπολεμιστές
Το πώς θα χειριστεί η νέα κυβέρνηση τις ενοχλητικές αλλαγές πολιτικής της θα καθοριστεί εν μέρει από την ισορροπία δυνάμεων εντός του συνασπισμού. Οι δυο βασικοί ηγέτες είναι ενωμένοι ως προς την έντονη αντίθεσή τους στη μετανάστευση και στην υποστήριξη των συντηρητικών «οικογενειακών αξιών». Αλλά ενώ η Meloni είναι μια αφοσιωμένη ατλαντίστρια που τάσσεται υπέρ των ισχυρών πολιτικών εθνικής ασφάλειας, η βάση στήριξης του Salvini συμπεριλαμβάνει εταιρείες που είχαν στενές επιχειρηματικές σχέσεις με τη Ρωσία μέχρι την εισβολή.
Οι εντάσεις μεταξύ των δυο –που κάποιες φορές δυσκολεύτηκαν να κρύψουν την έντονη προσωπική τους αντιπαλότητα καθώς πραγματοποιούν κοινή προεκλογική εκστρατεία στον κοινό τους αγώνα για να αναλάβουν την εξουσία- έχουν ήδη φανεί. Τις τελευταίες εβδομάδες, ο Salvini φώναζε ώστε η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Draghi να προχωρήσει σε επιπλέον δανεισμό περίπου 30 δισ. ευρώ –όσο 2% του ΑΕΠ – για μέτρα ανακούφισης για τις επιχειρήσεις που πλήττονται, αδιαφορώντας φαινομενικά για τους φόβους αναφορικά με το χρέος της Ιταλίας που ήδη βρίσκεται σε επίπεδα ρεκόρ.
Η Meloni, αντιθέτως, έχει δεσμευτεί να σεβαστεί τους δημοσιονομικούς κανόνες και απηύθυνε έκκληση για σύνεση και προσοχή καθώς επιδιώκει να εμφανιστεί ως μια υπεύθυνη εκπρόσωπος για την οικονομία και να αποφύγει να τροφοδοτήσει τους φόβους της αγοράς για το ενδεχόμενο ενός λαϊκιστικού οργίου δαπανών.
«Θέλουν να τους εκλαμβάνουν ως ένα κόμμα με το οποίο μπορούν να συνεργαστούν και το οποίο μπορεί να κυβερνήσει τη χώρα», λέει ο Lorenzo Codogno, πρώην γενικός διευθυντής του ιταλικού υπουργείου Οικονομικών, αναφερόμενος στους Αδελφούς της Ιταλίας.
Η Meloni προβλέπεται να είναι η κυρίαρχη decision maker του συνασπισμού. Πριν τεθεί σε ισχύ στις 10 Σεπτεμβρίου η προεκλογική απαγόρευση δυο εβδομάδων της δημοσιοποίησης στοιχείων δημοσκοπήσεων, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν πως οι Αδελφοί της Ιταλίας όδευαν προς την εξασφάλιση περισσότερων ψήφων απ’ ότι συνδυαστικά η Λέγκα και ένας τρίτος εταίρος του συνασπισμού, η Forza Italia του Silvio Berlusconi.
Αλλά οι Βρυξέλλες δεν θα πρέπει να περιμένουν πως θα κάνουν περίπατο. Η Meloni έχει επίσης μιλήσει επανειλημμένως για την ανάγκη αναθεώρησης του σχεδίου ανάκαμψης 200 δισ. ευρώ της ΕΕ ώστε να συνυπολογίζεται το σοκ της πετρελαϊκής τιμής που πηγάζει από τον πόλεμο στην Ουκρανία, παρά τις προειδοποιήσεις από την Κομισιόν πως το σχέδιο δεν μπορεί να αλλάξει σημαντικά. Αυτό, με τη σειρά του, έχει εγείρει ανησυχίες πως το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων –με κεφάλαια που εκταμιεύονται σε δόσεις με βάση την υλοποίηση βασικών κριτηρίων μεταρρύθμισης- μπορεί να καθυστερήσει.
Αυτή η κατήφεια και η αβεβαιότητα αναφορικά με τις προοπτικές της Ιταλίας σηματοδοτεί μια δραματική στροφή από την αισιοδοξία που επικρατούσε νωρίτερα φέτος, όταν ο Draghi δεσμεύτηκε να εκτελέσει το φιλόδοξο, χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, που στόχο είχε να βελτιώσει την μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή τροχιά της Ιταλίας. Ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ αντιμετώπισε ελάχιστη αμφισβήτηση ως προς την τήρηση των δεσμεύσεων έναντι των ευρωπαϊκών θεσμών.
Αλλά η εισβολή στην Ουκρανία έφερε σοβαρές πολιτικές πιέσεις σε μια χώρα που από καιρό θεωρούσε τον εαυτόν της ως γέφυρα μεταξύ της Ρωσίας και της ΕΕ. Απομακρυνόμενος από την παραδοσιακή συμπάθεια της Ρώμης προς τη Μόσχα, ο Draghi αποκήρυξε σθεναρά τη ρωσική επιθετικότητα και ηγήθηκε του σχεδιασμού ορισμένων εκ των σκληρότερων κυρώσεων της ΕΕ. Αυτό προκάλεσε αμηχανία σε κάποια από τα μέλη του συνασπισμού του – συμπεριλαμβανομένου του Salvini και του λαϊκιστικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων- που είχαν καλλιεργήσει ισχυρούς δεσμούς με τον Putin.
Η οικονομία της Ιταλίας επίσης νοιώθει την πίεση. Ο πληθωρισμός έκανε άλμα στο 9% τον Αύγουστο, υψηλό 37 ετών, και η ανάπτυξη έχει επιβραδυνθεί καθώς οι τιμές της ενέργειας έχουν εκτιναχθεί, ενώ οι βιομηχανικοί όμιλοι προειδοποιούν για μεγάλης κλίμακας «λουκέτα» και απολύσεις αν δεν υπάρξει περαιτέρω κρατική παρέμβαση. Εν τω μεταξύ, οι επενδυτές παρακολουθούν προσεκτικά για οποιαδήποτε ένδειξη απόκλισης από την αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, που θα έστελνε στα ύψη το ήδη αυξημένο κόστος δανεισμού της Ιταλίας.
Ο Guido Crosetto, ένας από τους τρεις συνιδρυτές των Αδελφών της Ιταλίας και κορυφαίος σύμβουλος της Meloni, προειδοποιεί πως η νέα ιταλική κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει έντονες εσωτερικές πιέσεις, καθώς οι πολίτες παραπαίουν από την επίπτωση του ουκρανικού πολέμου και πιθανότατα θα χρειαστούν περισσότερη στήριξη από την Ευρώπη τους επόμενους μήνες.
«Το πρόβλημα της δύσης (σε ό,τι αφορά την υποστήριξη της Ουκρανίας) δεν είναι τα κράτη και οι κυβερνήσεις – είναι η δυτική λαϊκή γνώμη», σημειώνει ο Crosetto. «Ο λαός δεν καταλαβαίνει γιατί πρέπει να υποφέρει. Θα έρθει κάποια στιγμή που ο λαός θα αρχίσει να κατηγορεί τις κυβερνήσεις. Και αυτή θα είναι η πιο δύσκολη στιγμή για όλη την Ευρώπη και τη δύση».
Πρώτα η Ιταλία
Πολλοί φοβούνται πως μια δεξιά ιταλική κυβέρνηση θα αποτελέσει τροχοπέδη στη βαθύτερη ευρωπαϊκή ενοποίηση σε μια κρίσιμη συγκυρία. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις επανεξετάζουν τη στενότερη συνεργασία στην άμυνα και αναθεώρηση των δημοσιονομικών κανόνων για να δώσουν στα κράτη-μέλη περισσότερο περιθώριο για μακροπρόθεσμες επενδύσεις που θα τονώνουν την ανάπτυξη.
Στην δική της προσέγγιση της Ευρώπης, η Meloni έχει περισσότερα κοινά με τον Ούγγρο ηγέτη Viktor Orban παρά με τις μεγάλες δυνάμεις της ΕΕ, τη Γερμανία και τη Γαλλία, και φαίνεται έτοιμη να ταχθεί στο πλευρό άλλων εθνικιστών συντηρητικών ηγετών στις διαμάχες τους με τις Βρυξέλλες για το κράτος δικαίου και τα δημοκρατικά πρότυπα.
Την περασμένη εβδομάδα, τόσο οι Αδελφοί της Ιταλίας όσο και η Λέγκα ψήφισαν κατά ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που καταδίκαζε τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση στην Ουγγαρία, ενώ η Meloni υπερασπίστηκε ανοιχτά τον Orban. «Ο Orban κέρδισε τις εκλογές, αρκετές φορές και με μεγάλη διαφορά, με όλο το υπόλοιπο συνταγματικό τόξο να βρίσκεται απέναντί του», είπε. «Είναι ένα δημοκρατικό σύστημα».
H Meloni έχει επίσης πει πως οι εθνικοί νόμοι των χωρών θα πρέπει να υπερισχύουν των ευρωπαϊκών νόμων, άποψη που πιθανότατα θα ανησυχήσει τις Βρυξέλλες. «Το πώς το εθνικό μας σύστημα θα συγχωνευθεί με το ευρωπαϊκό σύστημα είναι ένα ζήτημα», δήλωσε πρόσφατα στον ιταλικό κρατικό ραδιοτηλεοπτικό σταθμό Rai. «Δεν είναι ζήτημα έχθρας έναντι της Ευρώπης, αλλά καλύτερης οργάνωσης του πώς η υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων λειτουργεί σε μια ευρωπαϊκή δυναμική».
Ο Crosetto λέει πως οι Αδελφοί της Ιταλίας έχουν θέματα με την «υπερβολική γραφειοκρατία» της Ευρώπης και «δεν καταλαβαίνουν την Ευρώπη που αποφασίζει το πόσο μεγάλος πρέπει να είναι ο αρακάς ή τι μήκος θα πρέπει να έχουν τα ψάρια που τρώμε». Ωστόσο, όπως σημειώνει, το δεξιό κόμμα είναι απόλυτα προσηλωμένο «στο πνεύμα της Ευρώπης: να είμαστε ενωμένοι όταν υπάρχουν προβλήματα, να πολεμάμε ενάντια στην αδικία».
Οι αντίπαλοι προειδοποιούν πως η εθνικιστική, ευρωσκεπτικιστική προοπτική της Meloni θα δει την Ιταλία να χάνει τη βαρύτητα που είχε στις Βρυξέλλες υπό τον Draghi, η προσωπική φήμη του οποίου και η σθεναρή προσήλωσή του στη διατλαντική σχέση του έδωσε έναν ηγετικό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ κατά τη διάρκεια της κρίσης του τελευταίου έτους.
«Η Ιταλία θα βγει από τον πυρήνα της Ευρώπης», προειδοποιεί ο Enrico Letta, ο ηγέτης του Δημοκρατικού κόμματος που προσπάθησε αλλά δεν κατάφερε να συγκροτήσει έναν ευρύ κεντροαριστερό συνασπισμό για να ανταγωνιστεί πιο αποτελεσματικά ενάντια στον δεξιό συνασπισμό.
«Το ευρωπαϊκό μέλλον θα είναι λιγότερο ισχυρό και λιγότερο ασφαλές με τη Meloni», λέει. «Η προσέγγισή της δεν είναι μια φιλοευρωπαϊκή προσέγγιση, είναι το ακριβώς αντίθετο. Θέλουμε να μείνουμε στην πρώτη κατηγορία-στην καρδιά των Βρυξελλών- με τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ισπανία. Με αυτή θα υποβιβαστούμε στη δεύτερη κατηγορία, με την Ουγγαρία και την Πολωνία».
Παρά τις προσπάθειες της Meloni να εμφανιστεί ως mainstream συντηρητική, η Catherine Fieschi, συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «Populocracy: the Tyranny of Authenticity and the Rise of Populism», περιγράφει την ηγέτιδα των Αδελφών της Ιταλίας ως «βαθιά ιδεολογική» και λέει πως έχει χρησιμοποιήσει τις «ιδέες της παραδοσιακής Χριστιανικής συντηρητικής δεξιάς» για να αποκτήσει πρόσβαση σε ένα ισχυρό κομμάτι του πληθυσμού.
«Έχει καταλάβει απόλυτα πως οι Ιταλοί έχουν βαρεθεί τις μεγαλοστομίες αλλά δεν θέλουν και την τεχνοκρατία» λέει η Fieschi. «Είναι πραγματικά μια εθνικίστρια συντηρητική. Αυτό που θα δούμε είναι ‘η Ιταλία Πρώτα’».
Οι τρεις ηγέτες
Giorgia Meloni, 45 ετών-Αδελφοί της Ιταλίας
Η Meloni μπήκε στην πολιτική ως 15χρονη ακτιβίστρια της νεολαίας του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κινήματος, που ιδρύθηκε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο από οπαδούς του φασίστα δικτάτορα Benito Mussolini.
Matteo Salvini, 49 ετών-Λέγκα
Ο Salvini ήταν ηγέτης της αυτονομιστικής Λέγκας του Βορρά –που πρότεινε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους της Παδάνιας από την πιο εύπορη βόρεια Ιταλία –αλλά ανασυγκρότησε το κόμμα, αφαιρώντας τη λέξη «Βορρά», ως μια δεξιά εθνικιστική οντότητα ήθελε να βάλει την «Ιταλία Πρώτα».
Silvio Berlusconi, 85 ετών-Forza Italia
Ο Berlusconi, δισεκατομμυριούχος μεγιστάνας των media και τετράκις πρώην πρωθυπουργός, έκανε το ντεμπούτο του στο TikTok κατά τη διάρκεια αυτής της προεκλογικής εκστρατείας προσπαθώντας να ενισχύσει την ελκυστικότητά του σε μια νέα γενιά Ιταλών ψηφοφόρων.
