Mια επίκαιρη ανάλυση
που δημοσιεύθηκε την περασμένη Κυριακή
στην εφημερίδα "The Washington Post":
"Η ιστορία του αμερικανικού καπιταλισμού αποτελεί, μεταξύ ά
λλων, μία ιστορία μίσους και αγάπης.
Περνάμε περιόδους κατά τις οποίες συγχαίρουμε τους εαυτούς μας και άλλες, όταν αισθανόμαστε απέχθεια για πράγματα και καταστάσεις με αποτέλεσμα να αναθεωρούμε.
λλων, μία ιστορία μίσους και αγάπης.Περνάμε περιόδους κατά τις οποίες συγχαίρουμε τους εαυτούς μας και άλλες, όταν αισθανόμαστε απέχθεια για πράγματα και καταστάσεις με αποτέλεσμα να αναθεωρούμε.
Πότε ακριβώς ξεκίνησε η τελευταία περίοδος άρνησης, δεν είναι σαφές. Ηταν όταν κατέρρευσε η Lehman Brothers; Να ήταν όταν η General Motors άρχισε να εκλιπαρεί για οικονομική ενίσχυση; Ή να ξεκίνησε μόλις, τώρα που τα «μπόνους» στην AIG προκαλούν τους πάντες; Δεν έχει τόση σημασία. Ο καπιταλισμός αμφισβητείται και το μέλλον του είναι αβέβαιο.
Ο διακεκριμένος οικονομολόγος του 20ού αιώνα, ο Γιόζεφ Σουμ-πέτερ, πίστευε ότι ο καπιταλισμός εμπεριέχει τους σπόρους της αυτοκαταστροφής του. Η βασική αρετή του αποδεικνύεται μόνον μακροπρόθεσμα και αφορά τη δυνατότητα παραγωγής πλούτου και αναβάθμισης του βιοτικού επιπέδου. Ωστόσο, τα... βραχυπρόθεσμα πολιτικά συμφέροντα υπερτονίζουν τα μειονεκτήματα του συστήματος, όπως την οικονομική αστάθεια, την ανεργία και την ανισότητα.
Οι εκτιμήσεις του Σουμ-πέτερ φαίνονται όλες αληθείς εκτός από τη μεγάλη εξαίρεση που αφορά όμως το συμπέρασμά του. Ο αμερικανικός καπιταλισμός άνθισε παρά τους περιορισμούς που του επέβαλαν κατά καιρούς οι νομοθέτες. Αναλογιστείτε τη μεταμόρφωσή του. Το 1889 δεν υπήρχε αντιμονοπωλιακή νομοθεσία (θεσπίσθηκε το 1890), δεν φορολογούντο τα εταιρικά κέρδη (νομοθεσία από το 1909), δεν υπήρχε Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (δημιουργήθηκε το 1934) ενώ μέχρι το 1970 δεν υπήρχε η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος.
Οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις ήταν συχνά επακόλουθο σκανδάλων ή περιόδων κρίσης. Οπως αναφέρει ο ιστορικός του Χάρβαρντ, Ρίτσαρντ Τέντλοου, «ουδείς πίστευε το 1928 ότι ο πρόεδρος του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης θα βρισκόταν το 1938 στο Σινγκ-Σινγκ (φυλακή υψίστης ασφαλείας)». Επρόκειτο για τον Ρίτσαρντ Γουίτνεϊ, ο οποίος καταδικάστηκε για εξαπάτηση των πελατών του.
Ας περάσουμε λίγο στο σήμερα. Μπέρνι Μάντοφ, άλλοτε πρόεδρος της αγοράς Nasdaq και μέλος του χρηματο-οικονομικού κατεστημένου, βρίσκεται στη φυλακή, έχοντας παραδεχθεί ότι εξαπάτησε το επενδυτικό κοινό.
Αυτή τη φορά προβλέπεται η υποβάθμιση του ρόλου των τραπεζών, η αύξηση των απαιτήσεων κεφαλαιακής επάρκειάς τους κ.α. Ωστόσο, το ερώτημα του Σουμ-πέτερ παραμένει ανοικτό. Θα χάσει ο καπιταλισμός τη ζωηράδα του; Ο επιτυχημένος καπιταλισμός προϋποθέτει τρία δεδομένα. Πρώτον, το κίνητρο της κερδοσκοπίας, που πρέπει να είναι αποδεκτό και μη κατακριτέο. Δεύτερον, κάθε είδους αγορές πρέπει να αφήνονται να λειτουργούν, εξισορροπώντας τις επιτυχίες και τις αποτυχίες όσων δραστηριοποιούνται σε αυτές και ευρύτερα στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Τρίτον, την ύπαρξη ενός πολιτικού συστήματος και ενός συστήματος απονομής δικαιοσύνης, που – εκτός της προστασίας των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας αλλά και εκείνων αντισυμβαλλόμενων μελών σε κάθε είδους συμφωνίες – θα έχουν την έγκριση του κοινωνικού συνόλου.
Ο βασικός λόγος, για τον οποίο η προφητεία του Σουμ-πέτερ δεν έχει επαληθευθεί, ο λόγος δηλαδή που δεν έχει αυτοκαταστραφεί ο αμερικανικός καπιταλισμός, είναι η ικανότητα του ευρύτατου αυτού συστήματος να αναπροσαρμόζεται. Καταφέρνει να ακολουθεί τις αλλαγές των κοινωνικών αξιών διατηρώντας πάντα αυτήν της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Την ίδια ώρα αληθεύει ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της αμερικανικής κοινωνίας, η φιλοδοξία και η μαχητικότητα, αποτελούν τη βάση τόσο του επιχειρείν όσο και της σκληρής δουλειάς με άλλα λόγια, τα συστατικά του καπιταλισμού. Μη λυπάστε ακόμη τον καπιταλισμό όταν «βαρύνεται» από νέα νομοθετικά μέτρα, πολλά από αυτά δεν επηρεάζουν την κερδοφορία των επιχειρήσεων, διότι αυτές απλώς περνούν το κόστος τους στους καταναλωτές!
Ασφαλώς, η αύξηση της παρουσίας και των μεγεθών του κράτους είναι απαραίτητα εν μέσω της τρέχουσας, κακής οικονομικής συγκυρίας. Ομως, υπάρχει μία πολύ λεπτή γραμμή ανάμεσα στην προσπάθεια διάσωσης του καπιταλισμού από τον ίδιο τον εαυτό του και δικαίωσης της προφητείας του Σουμ-πέτερ. Οπως κάθε λεπτή γραμμή, και αυτή απαιτεί λεπτούς χειρισμούς γύρω της.
Ο διακεκριμένος οικονομολόγος του 20ού αιώνα, ο Γιόζεφ Σουμ-πέτερ, πίστευε ότι ο καπιταλισμός εμπεριέχει τους σπόρους της αυτοκαταστροφής του. Η βασική αρετή του αποδεικνύεται μόνον μακροπρόθεσμα και αφορά τη δυνατότητα παραγωγής πλούτου και αναβάθμισης του βιοτικού επιπέδου. Ωστόσο, τα... βραχυπρόθεσμα πολιτικά συμφέροντα υπερτονίζουν τα μειονεκτήματα του συστήματος, όπως την οικονομική αστάθεια, την ανεργία και την ανισότητα.
Οι εκτιμήσεις του Σουμ-πέτερ φαίνονται όλες αληθείς εκτός από τη μεγάλη εξαίρεση που αφορά όμως το συμπέρασμά του. Ο αμερικανικός καπιταλισμός άνθισε παρά τους περιορισμούς που του επέβαλαν κατά καιρούς οι νομοθέτες. Αναλογιστείτε τη μεταμόρφωσή του. Το 1889 δεν υπήρχε αντιμονοπωλιακή νομοθεσία (θεσπίσθηκε το 1890), δεν φορολογούντο τα εταιρικά κέρδη (νομοθεσία από το 1909), δεν υπήρχε Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (δημιουργήθηκε το 1934) ενώ μέχρι το 1970 δεν υπήρχε η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος.
Οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις ήταν συχνά επακόλουθο σκανδάλων ή περιόδων κρίσης. Οπως αναφέρει ο ιστορικός του Χάρβαρντ, Ρίτσαρντ Τέντλοου, «ουδείς πίστευε το 1928 ότι ο πρόεδρος του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης θα βρισκόταν το 1938 στο Σινγκ-Σινγκ (φυλακή υψίστης ασφαλείας)». Επρόκειτο για τον Ρίτσαρντ Γουίτνεϊ, ο οποίος καταδικάστηκε για εξαπάτηση των πελατών του.
Ας περάσουμε λίγο στο σήμερα. Μπέρνι Μάντοφ, άλλοτε πρόεδρος της αγοράς Nasdaq και μέλος του χρηματο-οικονομικού κατεστημένου, βρίσκεται στη φυλακή, έχοντας παραδεχθεί ότι εξαπάτησε το επενδυτικό κοινό.
Αυτή τη φορά προβλέπεται η υποβάθμιση του ρόλου των τραπεζών, η αύξηση των απαιτήσεων κεφαλαιακής επάρκειάς τους κ.α. Ωστόσο, το ερώτημα του Σουμ-πέτερ παραμένει ανοικτό. Θα χάσει ο καπιταλισμός τη ζωηράδα του; Ο επιτυχημένος καπιταλισμός προϋποθέτει τρία δεδομένα. Πρώτον, το κίνητρο της κερδοσκοπίας, που πρέπει να είναι αποδεκτό και μη κατακριτέο. Δεύτερον, κάθε είδους αγορές πρέπει να αφήνονται να λειτουργούν, εξισορροπώντας τις επιτυχίες και τις αποτυχίες όσων δραστηριοποιούνται σε αυτές και ευρύτερα στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Τρίτον, την ύπαρξη ενός πολιτικού συστήματος και ενός συστήματος απονομής δικαιοσύνης, που – εκτός της προστασίας των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας αλλά και εκείνων αντισυμβαλλόμενων μελών σε κάθε είδους συμφωνίες – θα έχουν την έγκριση του κοινωνικού συνόλου.
Ο βασικός λόγος, για τον οποίο η προφητεία του Σουμ-πέτερ δεν έχει επαληθευθεί, ο λόγος δηλαδή που δεν έχει αυτοκαταστραφεί ο αμερικανικός καπιταλισμός, είναι η ικανότητα του ευρύτατου αυτού συστήματος να αναπροσαρμόζεται. Καταφέρνει να ακολουθεί τις αλλαγές των κοινωνικών αξιών διατηρώντας πάντα αυτήν της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Την ίδια ώρα αληθεύει ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της αμερικανικής κοινωνίας, η φιλοδοξία και η μαχητικότητα, αποτελούν τη βάση τόσο του επιχειρείν όσο και της σκληρής δουλειάς με άλλα λόγια, τα συστατικά του καπιταλισμού. Μη λυπάστε ακόμη τον καπιταλισμό όταν «βαρύνεται» από νέα νομοθετικά μέτρα, πολλά από αυτά δεν επηρεάζουν την κερδοφορία των επιχειρήσεων, διότι αυτές απλώς περνούν το κόστος τους στους καταναλωτές!
Ασφαλώς, η αύξηση της παρουσίας και των μεγεθών του κράτους είναι απαραίτητα εν μέσω της τρέχουσας, κακής οικονομικής συγκυρίας. Ομως, υπάρχει μία πολύ λεπτή γραμμή ανάμεσα στην προσπάθεια διάσωσης του καπιταλισμού από τον ίδιο τον εαυτό του και δικαίωσης της προφητείας του Σουμ-πέτερ. Οπως κάθε λεπτή γραμμή, και αυτή απαιτεί λεπτούς χειρισμούς γύρω της.
