Καθηγητή του Κέντρου Ενεργειακής Πολιτικής
του Πανεπιστημίου Αθηνών.
.
Πώς μπορεί να αρχίσει μία αποτελεσματική συζήτηση για το Πανεπιστήμιο και μάλιστα το
Δημόσιο Πανεπιστήμιο, αν δεν έχουμε συμφωνήσει ή αν τέλος πάντων δεν έχουμε διατυπώσει τις απόψεις μας για το τι είναι Πανεπιστήμιο και τι διαφοροποιεί το Δημόσιο αδό το κρατικό και το ιδιωτικό;Υποστηρίζω, λοιπόν, ότι ρόλος του Πανεπιστημίου οφείλει να είναι η απελευθέρωση του ανθρώπου από τις κάθε είδους δεισιδαιμονίες και δογματικές ερμηνείες στη προσπάθεια του να αντιμετωπίσει με τρόπο ορθολογικό τα ερωτήματα που θέτει για τον εαυτό του και το περιβάλλον του.
Από την άποψη αυτή το Πανεπιστήμιο είναι ένας χώρος ελευθερίας, όπου ασκείται η επιστημονική έρευνα, παράγεται γνώση που ελεύθερα και υπεύθυνα διαχέεται προς την κοινωνία. Ένας χώρος που επιτρέπει τόσο τη σφαιρική κατανόηση της φύσης των προβλημάτων όσο και την εξειδικευμένη αναζήτηση της λύσης τους.
Αν αυτός ο συνδυασμός δεν υπάρχει, τότε δεν έχουμε Πανεπιστήμιο. Μπορεί, στη καλύτερη περίπτωση, να έχουμε ένα λαμπρό ερευνητικό κέντρο ή ένα διάσημο κέντρο σπουδών, αλλά υποστηρίζω ότι δεν έχουμε Πανεπιστήμιο.
Όσοι, λοιπόν, υποστηρίζουν τη μία ή την άλλη εκδοχή, από άγνοια, καλή ή κακή πρόθεση οφείλουν να παρουσιάσουν τις απόψεις τους και τις συνεπαγόμενες ευθύνες και υποχρεώσεις. Όπως επίσης οφείλουν να παρουσιάσουν και τις απόψεις τους για τη σημασία που δίδουν στον βαθμό σύζευξης έρευνας και διδασκαλίας στην...
άσκηση των καθηκόντων τους.
Αν, λοιπόν, μπορούμε να κατανοήσουμε τις διαφορετικές απόψεις για το τι είναι Πανεπιστήμιο, πρέπει να μπορέσουμε να συζητήσουμε για το ποιος θέλουμε να είναι ο ρόλος του μέσα σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινότητα που οδηγείται στα αδιέξοδα του υπερπληθυσμού, της περιβαλλοντικής καταστροφής και της κλιματικής αλλαγής.
Αδιέξοδα που δημιουργούνται εξ αιτίας του τρόπου ζωής που επέβαλαν οι αξίες που προέκυψαν από τα επιτεύγματα της δυτικής επιστημονικής σκέψης. Αν αυτή η συζήτηση μπορεί να γίνει τότε θα έχει νόημα και η συζήτηση και η εξειδίκευση για το είδος του Δημόσιου Πανεπιστημίου που επιθυμούμε να έχουμε. Συζήτηση που από τη φύση της δεν μπορεί να καταλήξει σε ομοφωνία.
Όσον αφορά στον χαρακτήρα του Πανεπιστημίου, θα πρέπει να μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε τις διαφορές μας ανάμεσα στο κρατικό, το αυτοτελές, το αυτόνομο και το αυτοδιοικούμενο πανεπιστήμιο. Διαφορές που πρέπει να αναδειχθούν ώστε να προκύψουν τα πλεονεκτήματα τους όσο και κυρίως οι συνεπαγόμενες υποχρεώσεις.
Ένα κρατικό πανεπιστήμιο αποτελεί μία δημόσια υπηρεσία, της οποίας το σύνολο των δραστηριοτήτων ελέγχεται αποκλειστικώς από διοικητικό μηχανισμό του υπουργείου το οποίο έχει την ευθύνη λειτουργίας του. Θέματα επομένως έρευνας, εκπαίδευσης και εξέλιξης ρυθμίζονται με διατάξεις της νομοθεσίας που διέπει τη λειτουργία του αντίστοιχου υπουργείου.
Όσοι, λοιπόν, υποστηρίζουν αυτή την εκδοχή του πανεπιστημίου, με λόγια και κυρίως με πράξεις, εξαφανίζουν τη διάσταση της ελευθερίας στην έρευνα, στη διδασκαλία και της προκύπτουσας εξ αυτών αμφισβήτησης. Όσο δε και να φαίνεται περίεργο υπάρχουν πολλοί προοδευτικοί και μη υποστηρικτές της άποψης αυτής, που την προωθούν στη πράξη μέσα και έξω από τα πανεπιστήμια αλλά που σπανίως επιχειρηματολογούν δημοσίως υπέρ αυτής.
Ένα αυτοτελές πανεπιστήμιο λειτουργεί έχοντας διαμορφώσει τους δικούς του κώδικες για την έρευνα, τη διδασκαλία, τη διοίκηση και τις πηγές χρηματοδότησής του.
Ένα τέτοιο πανεπιστήμιο προσφέρεται για επιθετική προώθηση της έρευνας ακόμη και κυρίως σε αμφισβητούμενης ηθικής νομιμότητας περιοχές (π.χ. κλωνοποίηση ανθρώπων, βιοχημικά όπλα), μπορεί να αποτελέσει μη ελεγχόμενο μέσο (θετικό ή αρνητικό) μεταφοράς κοινωνικών προτύπων σε στοχευμένες περιοχές και χώρες, χωρίς να ελέγχεται παρά μόνο από τους ιδιοκτήτες του.
Ένα τέτοιο πανεπιστήμιο αποτελεί ιδιαίτερα ελκυστική προοπτική για μέρος πολιτικών, οικονομικών και ακαδημαϊκών κύκλων που επιλέγουν να υποβαθμίσουν τη διάσταση του κοινωνικού ελέγχου ενώ δεν παραμένουν αδιάφοροι στη κρατική επιδότηση.
Ένα δημόσιο πανεπιστήμιο, στη χώρα μας, αναπτύσσεται και υπόκειται στο πλαίσιο των προβλέψεων του άρθρου 16 του Συντάγματος και ιδιαιτέρως των παραγράφων 5.6 σε συνδυασμό με την παρ.2 σύμφωνα με τις οποίες λειτουργεί σε καθεστώς πλήρους αυτοδιοίκησης υπό την εποπτεία του κράτους, όχι όμως και αυτονομίας, όπως πολλοί, παραφράζοντας τον όρο, επιχειρούν την νομιμοποίηση του αυτοπροσδιορισμού και της άρνησης του ελέγχου.
Ενός ελέγχου που από το περιεχόμενο του άρθρου 16 έχει κατά κύριο λόγο κοινωνικό χαρακτήρα και αναφέρεται στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων του έναντι της κοινωνίας. Άλλο επομένως η κρατική διοικητική εξάρτηση και άλλο εποπτεία.
Αλλά ποια μπορεί να είναι η επιθυμητή ισορροπία; Η απάντηση σε αυτή τη φαινομενικά απλή ερώτηση έχει εξελιχθεί σε γόρδιο δεσμό καθώς συνδέεται με την ελευθερία που παρέχει η αυτοδιοίκηση αλλά και κυρίως με την εξ αυτής απορρέουσα ευθύνη άσκησης του δικαιώματος αυτού για το σύνολο των μελών της κοινότητας του Δημόσιου Πανεπιστημίου.
Όπως επίσης συνδέεται και με τις παραπέμπουσες σε αυτοδικία και κατάργηση του έννομου κράτους επικίνδυνες και σε μεγάλο βαθμό αφελείς αντιλήψεις περί «οιωνεί» αστυνομικής περιφρούρησης του Πανεπιστημίου από τα μέλη του.
Ένας διάλογος επιχειρημάτων και όχι αφορισμών και καταγγελιών αρχικά για αυτά τα θέματα θα βοηθούσε στη κατανόηση των αφετηριακών αναφορών των συνομιλητών αλλά και των ευθυνών που είμεθα έτοιμοι να αναλάβουμε, ως κοινωνία που ενδιαφέρεται να σχεδιάσει το Ποιοτικό Πανεπιστήμιο του Σήμερα και του Αύριο.
