"..πριν από ένα χρόνο, οι τρεις μεγάλοι οίκοι αξιολόγησης ήταν τα «μαύρα πρόβατα» του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος. Όχι μόνο είχαν αποτύχει να προειδοποιήσουν τους επενδυτές για την κρίση που ερχόταν -ως όφειλαν- αλλά και είχαν συμβάλει ενεργά στο ξέσπασμά της, διογκώνοντας τη φούσκα του δανεισμού. Σήμερα, οι ίδιοι οίκοι βρίσκονται στην κορυφή του κόσμου..!"Οι οίκοι αξιολόγησης υποβαθμίζουν την Ελλάδα και προκαλούν αύξηση στο spread των ομολόγων, ενώ τρομάζουν και τους επενδυτές. Η χώρα ζει από τις πλέον δύσκολες στιγμές της μεταπολιτευτικής ιστορίας της.
Ο υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου είπε πρόσφατα στην ισπανική εφημερίδα EL PAIS ότι αν σε ένα χρόνο δεν έχουν βελτιωθεί οι...αξιολογήσεις για την Ελλάδα και ταυτόχρονα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αλλάξει τη νομισματική στάση της, τότε τα πράγματα για την Ελλάδα θα είναι δύσκολα.
Ο προαναφερόμενος υπουργός, κινούμενος υπό την πίεση των γεγονότων, έχει αρκετές φορές εμφανιστεί να χάνει την ψυχραιμία του. Στην προκειμένη περίπτωση όμως μεταφέρει μια πραγματικότητα, η οποία είναι αδυσώπητη και απειλητική.
Ήδη οι ελληνικές τράπεζες έχουν δεχτεί σωρεία υποβαθμίσεων από τους οίκους αξιολόγησης ως αποτέλεσμα των υποβαθμίσεων της ελληνικής οικονομίας. Αυτό από μόνο του συσσωρεύει προβλήματα στον τραπεζικό κλάδο, που ξαφνικά έχει να αντιμετωπίσει και αυτό το πρόσθετο ζήτημα. Μην ξεχνάμε εξάλλου ότι τον τελευταίο χρόνο τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα έχουν στηρίξει σημαντικά τον δανεισμό του Δημοσίου, με αγορά πολλών πλέον των 45 δισ. ομολόγων.
Πρόσφατα ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί είχε υπονοήσει ότι δεν μπορούν οίκοι όπως αυτοί που αξιολογούν να γκρεμίζουν μια χώρα και να τη στέλνουν στα τάρταρα. Ο Έλληνας πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου είχε επίσης από την Κοπεγχάγη ασκήσει δριμεία κριτική στη δράση των οίκων αξιολόγησης. Το τραγικό είναι ότι οι συγκεκριμένοι οίκοι φέρουν μεγάλη ευθύνη για την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς ήταν από τους βασικούς υπαίτιους για τη φούσκα των δανείων των CDOs. Είναι επίσης διπλά τραγικό ότι για τις συγκεκριμένες αξιολογήσεις μεγάλη ευθύνη φέρουν και οι πρακτικές που ακολουθούσε μέχρι σήμερα η χώρα στην τήρηση των δημοσιονομικών και γενικότερα στον τρόπο με τον οποίο κανοναρχούσε τα οικονομικά της. Το τεράστιο χρέος δεν το δημιούργησαν οι ξένοι αλλά οι ατελέσφορες πολιτικές των ελληνικών κομμάτων που άσκησαν εξουσία. Εκεί ακριβώς πατάνε και οι ξένοι οίκοι και εμφανίζονταν σήμερα σαν υπέρτατοι κριτές μας με δικαίωμα να καθορίζουν το μέλλον μας.
Παιχνίδια διαπλοκής με τους εκδότες ομολόγων
ΠΡΙΝ από ένα χρόνο, οι τρεις μεγάλοι οίκοι αξιολόγησης ήταν τα «μαύρα πρόβατα» του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος. Όχι μόνο είχαν αποτύχει να προειδοποιήσουν τους επενδυτές για την κρίση που ερχόταν -ως όφειλαν- αλλά και είχαν συμβάλει ενεργά στο ξέσπασμά της, διογκώνοντας τη φούσκα του δανεισμού. Σήμερα, οι ίδιοι οίκοι βρίσκονται στην κορυφή του κόσμου. Από τα χείλη των αναλυτών τους κρέμονται ολόκληρες κυβερνήσεις ακόμα και πολύ ισχυρότερες από την ελληνική. Είναι οι «ανέγγιχτοι βασιλιάδες του finance» σύμφωνα με τη βρετανική Telegraph, ή «η νέα δύναμη στην πολιτική της Ευρώπης» κατά τους συντάκτες του Reuters.
Αγανάκτηση
Τέτοια είναι η παντοδυναμία τους στο διεθνές στερέωμα που ακόμα και ο οικονομολόγος της Goldman Sachs (ενός οίκου που χρόνια τώρα θεωρείται προνομιακός συνομιλητής των κυβερνήσεων όλου του κόσμου), Erik Nielsen, αγανάκτησε όταν διαπίστωσε ότι η ενότητα της Ευρωζώνης εξαρτάται σήμερα από τις διαθέσεις της Moody’s. «Παράξενη και απαράδεκτη» χαρακτήρισε ο αναλυτής την κατάσταση στην οποία περιήλθε η Ευρωζώνη, με δεδομένο ότι η απόφαση του συγκεκριμένου οίκου για την αξιολόγηση της Ελλάδας καλείται να καθορίσει κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα συνεχίσει να στηρίζει με ρευστότητα μία από τις χώρες-μέλη του ευρώ.
Και ενώ οι Τρεις Μεγάλοι -Standard & Poor’s, Fitch και Moody’s- πρόδωσαν την αγορά όταν αυτή ζήτησε τη συμβουλή τους στο «παιχνίδι» των σύνθετων ομολόγων και των δυσνόητων τιτλοποιήσεων, τώρα οι ίδιοι οίκοι καλούνται και πάλι να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις. Όμως, αυτή τη φορά, το παιχνίδι έχει «χοντρύνει». Σήμερα, το θέμα που «καίει» τους επενδυτές δεν είναι η ποιότητα ενός εξωτικού ομολόγου, ή η φερεγγυότητα μιας τράπεζας, αλλά το αξιόχρεο ολόκληρων χωρών. Εξαιτίας της σοβαρής επιδείνωσης των δημόσιων οικονομικών πολλών χωρών, η προσοχή έχει στραφεί από τα σύνθετα ομόλογα και τις τιτλοποιήσεις δανείων στα κρατικά ομόλογα.
Η Telegraph αποκαλύπτει ότι η βρετανική κυβέρνηση απασχολεί ολόκληρες ομάδες στελεχών, που μοναδική τους ασχολία είναι να «καλοπιάνουν» τους οίκους αξιολόγησης. Εξάλλου, οι χρησμοί τους κατάφεραν τις τελευταίες εβδομάδες να ταρακουνήσουν όχι μόνο τους αδύναμους κρίκους της Ευρωζώνης -όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία- αλλά ακόμα και τις οικονομικές υπερδυνάμεις των ΗΠΑ ή της Βρετανίας. Τι και αν η λίστα των αποτυχιών τους είναι μακρά.
Το μονοπώλιό τους στην αγορά των αξιολογήσεων (οι τρεις μαζί αξιολογούν το 85% των ομολόγων) διασφαλίζει ότι οι απόψεις τους θα συνεχίσουν να καθορίζουν τις κινήσεις πολλών τρισ. δολαρίων που χρηματοδοτούν όλες τις αγορές του πλανήτη.
Το παράδοξο σε αυτή την υπόθεση είναι -κόντρα σε ό,τι θα περίμενε κανείς- οι τρεις μεγάλοι οίκοι δεν απασχολούν τα καλύτερα μυαλά στον τομέα του finance. Με δεδομένο ότι οι μισθοί που προσφέρουν οι επενδυτικές τράπεζες είναι συνήθως 3 ή 4 φορές υψηλότεροι από αυτούς που δίνουν οι οίκοι αξιολόγησης, είναι σαφές ότι οι S&P, Moody’s και Fitch στελεχώνονται, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, από τους αναλυτές που δεν ήταν αρκετά καλοί ή έμπειροι για να αναζητήσουν μία καριέρα στη Wall Street.
Όσο για τα ποιοτικά στάνταρ των αναλύσεών τους, αυτά είναι πλέον γνωστά σε όλους. «Ας ελπίσουμε ότι θα είμαστε όλοι πλούσιοι και συνταξιούχοι όταν αυτός ο πύργος από τραπουλόχαρτα καταρρεύσει», έγραφαν τα e-mails που αντάλλασσαν μεταξύ τους οι αναλυτές της Standard & Poor’s, όταν αξιολογούσαν τους τίτλους που σήμερα ονομάζονται «τοξικοί». «Η ιστορία των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης είναι μία με κολοσσιαία λάθη», είχε πει ο πρόεδρος της αρμόδιας εξεταστικής επιτροπής της αμερικανικής Βουλής ενώπιον της οποίας είχαν παρουσιαστεί αυτά τα e-mails καθώς και άλλα προκλητικά αποδεικτικά στοιχεία για τη σύγκρουση συμφερόντων στους κόλπους των οίκων. Πριν από ένα χρόνο, η επιτροπή είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι Τρεις Μεγάλοι επιδόθηκαν σε μία «κούρσα προς τον πάτο».
Ουσιαστικά, οι αναλυτές τους ανταγωνίζονταν μεταξύ τους στο ποιος θα ρίξει χαμηλότερα τα στάνταρ των αξιολογήσεών του, προκειμένου να κερδίσει τη δουλειά από τον εκάστοτε εκδότη. Αυτό που έγινε σαφές τους τελευταίους μήνες είναι ότι το ίδιο το επιχειρηματικό μοντέλο των τριών οίκων είναι ελαττωματικό.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο John Moody άρχισε να αξιολογεί ομόλογα σιδηροδρόμων, οι κρίσεις του είχαν τόση αξιοπιστία στην αγορά που η εταιρεία του μπορούσε να επιβιώνει συγκεντρώνοντας συνδρομητές για τις αναλύσεις του.
Στην εποχή του φωτοτυπικού μηχανήματος ή ακόμα και του e-mail, αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο δεν είναι πια βιώσιμο. Από τη δεκαετία του ‘70, τόσο η Moody’s όσο και η Standard & Poor’s άρχισαν να πληρώνονται από τους εκδότες των ομολόγων που αξιολογούσαν. Και βέβαια, κατά κανόνα, οι εκδότες αυτοί θα επιλέξουν να δώσουν τη δουλειά στον οίκο που θα τους δώσει την καλύτερη αξιολόγηση. Η σύγκρουση συμφερόντων είναι γραμμένη στο DNA των οίκων. Και οι ηχηρές τους αποτυχίες είναι πολυάριθμες. Από την κρίση στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του 1980, έως την ασιατική κρίση της επόμενης δεκαετίας και τη χρεοκοπία της Enron. Μόλις μία ημέρα πριν από την αίτηση χρεοκοπίας της Lehman Brothers, οι τρεις μεγάλοι οίκοι αξιολογούσαν την τράπεζα με Α, Α2 και Α+.
Το φιάσκο της τιτλοποίησης των δανείων
ΚΑΝΕΝΑ από τα παραπάνω«εγκλήματα» δεν συγκρίνεται με το φιάσκο της αξιολόγησης των τιτλοποιήσεων δανείων. Μοιράζοντας απλόχερα το παράσημο της άριστης αξιολόγησης (ΑΑΑ) σε πακέτα που περιείχαν αμφίβολης ποιότητας δάνεια, έσπρωξαν ακόμα και συντηρητικούς επενδυτές (ασφαλιστικά ταμεία κτλ) σε προϊόντα που αποδείχθηκαν άχρηστα. Διάσημη είναι πλέον η διαπίστωση του διευθύνοντος συμβούλου της Goldman Sachs, Lloyd Blankfein, ότι τον Ιανουάριο του 2008, οι οίκοι πίστευαν ότι μόλις 12 επιχειρήσεις από όλο τον κόσμο άξιζαν την αξιολόγηση ΑΑΑ, αλλά την ίδια στιγμή την έδιναν με ευκολία σε περισσότερα από 64.000 σύνθετα ομόλογα, όπως τα γνωστά πια CDOs.
Έπειτα από το σκάσιμο της φούσκας του δανεισμού και τις ζημιές των subprime, δεκάδες μηνύσεις έχουν κατατεθεί σε βάρος των οίκων αξιολόγησης, καθώς συνταξιοδοτικά ταμεία και άλλοι επενδυτές που ζημιώθηκαν επιδιώκουν να δικαιωθούν δικαστικά. Την ίδια στιγμή, η Moody’s δείχνει να χάνει την εμπιστοσύνη ενός πανίσχυρου συμμάχου, του Warren Buffett (φωτ.). Ο δισεκατομμυριούχος μεγαλοεπενδυτής μειώνει σταθερά τη συμμετοχή του στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας από τον Ιούλιο μέχρι και σήμερα, ρευστοποιώντας μετοχές με κάθε ευκαιρία. Μάλιστα, η μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου που προωθείται στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι θα διευκολύνει όσους επιθυμούν να κινηθούν νομικά κατά των οίκων.
Παρόλα αυτά, το Κογκρέσο έδειξε μεγάλη ατολμία στη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση, επιδιώκοντας απλώς να «εξωραΐσει» το θεσμικό πλαίσιο του κλάδου. Οι οίκοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με αυστηρότερους ελέγχους και την υποχρέωση να εκδίδουν αναλυτικότερες ανακοινώσεις, όμως, στο τέλος της μέρας θα συνεχίσουν να λειτουργούν λίγο - πολύ όπως σήμερα. Πρακτικά, εταιρείες που σκοπό έχουν το κέρδος θα εξακολουθήσουν να κάνουν να κάνουν τη δουλειά του επόπτη και μάλιστα σε μία αγορά όπου παίζονται εκτός από πολλά τρισ. δολ. και οι πιθανότητες επιβίωσης ολόκληρων χωρών.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την πραγματική οικονομία
ΣΤΑ ΜΕΣΑ του 1999 τέθηκε σε ισχύ η συνθήκη της Βασιλείας ΙΙ, για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Στον πυρήνα της η συνθήκη εκείνη είχε την συσχέτιση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών με την αξιολόγηση των προϊόντων στα οποία επενδύουν.
Οι τράπεζες που επενδύουν σε χρεόγραφα με υψηλή πιστωτική αξιολόγηση (ΑΑΑ), χρειάζεται να δεσμεύουν λιγότερα εγγυητικά κεφάλαια. Σύμφωνα με τη Βασιλεία ΙΙ, για την αγορά ενός επενδυτικού προϊόντος αξίας 1 εκατ. ευρώ, με αξιολόγηση ΑΑΑ, η τράπεζα υποχρεώνεται να κατέχει ίδια κεφάλαια ύψους 5.600 ευρώ, περίπου 180 φορές λιγότερα. Αν η αξιολόγηση πέσει στο Ba1, η τράπεζα υποχρεούται να αυξήσει τα ίδια κεφάλαιά της για το ίδιο προϊόν στις 200 χιλ. ευρώ. Η καταστροφή επέρχεται αν η αξιολόγηση μειωθεί στο B1.
Η τράπεζα υποχρεώνεται τότε να διατηρεί ολόκληρο το ποσό, ως αντιστάθμισμα στην πιθανή απώλεια του χρεογράφου. Μια χώρα, της οποίας οι τράπεζες έχουν αγοράσει ομόλογα, όταν υποβαθμίζεται αρχίζει να φλερτάρει με την κόλαση. Οι τράπεζες που έχουν πάρει τα χαρτιά της αρχίζουν να νοιώθουν «ναυτία», καθώς σταδιακά μεταβάλλονται σε ασθενείς που το διεθνές σύστημα θέλει να απομονώσει.. Η πιστοληπτική αξιολόγηση έχει άμεση σχέση τόσο με την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, όσο και με το εύρος του όγκου των συναλλαγών της τράπεζας.
Όσο μεγαλύτερη είναι η αξιολόγηση που διαθέτουν τα προϊόντα στα οποία επενδύει μια τράπεζα, τόσο λιγότερα ίδια κεφάλαια χρειάζεται ενώ ταυτόχρονα μπορεί να δίνει άνετα δάνεια στους πελάτες της. Όταν περιορίζεται η αξιολόγηση των τίτλων, που έχει επενδύσει η τράπεζα, η ίδια είναι υποχρεωμένη να αποσύρει πολλαπλάσιες πιστώσεις από την αγορά, ώστε να διατηρήσει την κεφαλαιακή της επάρκεια. Αυτό από μόνο του έχει επιπτώσεις στα κέρδη της τράπεζας αλλά και στην πραγματική οικονομία.
Αναφορικά με τις αξιολογήσεις των επιχειρήσεων, εξυπακούεται ότι οι καλές εκθέσεις φέρνουν χαμηλότερα επιτόκια στους δανεισμούς τους. Επηρεάζεται ανάλογα όλος ο κύκλος της παραγωγής, ενώ επιπτώσεις αντίστοιχες υπάρχουν και στις μετοχές τους./Αναδημοσιεύεται από την οικονομική εφημερίδα Ισοτιμία.
Ο προαναφερόμενος υπουργός, κινούμενος υπό την πίεση των γεγονότων, έχει αρκετές φορές εμφανιστεί να χάνει την ψυχραιμία του. Στην προκειμένη περίπτωση όμως μεταφέρει μια πραγματικότητα, η οποία είναι αδυσώπητη και απειλητική.
Ήδη οι ελληνικές τράπεζες έχουν δεχτεί σωρεία υποβαθμίσεων από τους οίκους αξιολόγησης ως αποτέλεσμα των υποβαθμίσεων της ελληνικής οικονομίας. Αυτό από μόνο του συσσωρεύει προβλήματα στον τραπεζικό κλάδο, που ξαφνικά έχει να αντιμετωπίσει και αυτό το πρόσθετο ζήτημα. Μην ξεχνάμε εξάλλου ότι τον τελευταίο χρόνο τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα έχουν στηρίξει σημαντικά τον δανεισμό του Δημοσίου, με αγορά πολλών πλέον των 45 δισ. ομολόγων.
Πρόσφατα ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί είχε υπονοήσει ότι δεν μπορούν οίκοι όπως αυτοί που αξιολογούν να γκρεμίζουν μια χώρα και να τη στέλνουν στα τάρταρα. Ο Έλληνας πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου είχε επίσης από την Κοπεγχάγη ασκήσει δριμεία κριτική στη δράση των οίκων αξιολόγησης. Το τραγικό είναι ότι οι συγκεκριμένοι οίκοι φέρουν μεγάλη ευθύνη για την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς ήταν από τους βασικούς υπαίτιους για τη φούσκα των δανείων των CDOs. Είναι επίσης διπλά τραγικό ότι για τις συγκεκριμένες αξιολογήσεις μεγάλη ευθύνη φέρουν και οι πρακτικές που ακολουθούσε μέχρι σήμερα η χώρα στην τήρηση των δημοσιονομικών και γενικότερα στον τρόπο με τον οποίο κανοναρχούσε τα οικονομικά της. Το τεράστιο χρέος δεν το δημιούργησαν οι ξένοι αλλά οι ατελέσφορες πολιτικές των ελληνικών κομμάτων που άσκησαν εξουσία. Εκεί ακριβώς πατάνε και οι ξένοι οίκοι και εμφανίζονταν σήμερα σαν υπέρτατοι κριτές μας με δικαίωμα να καθορίζουν το μέλλον μας.
Παιχνίδια διαπλοκής με τους εκδότες ομολόγων
ΠΡΙΝ από ένα χρόνο, οι τρεις μεγάλοι οίκοι αξιολόγησης ήταν τα «μαύρα πρόβατα» του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος. Όχι μόνο είχαν αποτύχει να προειδοποιήσουν τους επενδυτές για την κρίση που ερχόταν -ως όφειλαν- αλλά και είχαν συμβάλει ενεργά στο ξέσπασμά της, διογκώνοντας τη φούσκα του δανεισμού. Σήμερα, οι ίδιοι οίκοι βρίσκονται στην κορυφή του κόσμου. Από τα χείλη των αναλυτών τους κρέμονται ολόκληρες κυβερνήσεις ακόμα και πολύ ισχυρότερες από την ελληνική. Είναι οι «ανέγγιχτοι βασιλιάδες του finance» σύμφωνα με τη βρετανική Telegraph, ή «η νέα δύναμη στην πολιτική της Ευρώπης» κατά τους συντάκτες του Reuters.
Αγανάκτηση
Τέτοια είναι η παντοδυναμία τους στο διεθνές στερέωμα που ακόμα και ο οικονομολόγος της Goldman Sachs (ενός οίκου που χρόνια τώρα θεωρείται προνομιακός συνομιλητής των κυβερνήσεων όλου του κόσμου), Erik Nielsen, αγανάκτησε όταν διαπίστωσε ότι η ενότητα της Ευρωζώνης εξαρτάται σήμερα από τις διαθέσεις της Moody’s. «Παράξενη και απαράδεκτη» χαρακτήρισε ο αναλυτής την κατάσταση στην οποία περιήλθε η Ευρωζώνη, με δεδομένο ότι η απόφαση του συγκεκριμένου οίκου για την αξιολόγηση της Ελλάδας καλείται να καθορίσει κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα συνεχίσει να στηρίζει με ρευστότητα μία από τις χώρες-μέλη του ευρώ.
Και ενώ οι Τρεις Μεγάλοι -Standard & Poor’s, Fitch και Moody’s- πρόδωσαν την αγορά όταν αυτή ζήτησε τη συμβουλή τους στο «παιχνίδι» των σύνθετων ομολόγων και των δυσνόητων τιτλοποιήσεων, τώρα οι ίδιοι οίκοι καλούνται και πάλι να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις. Όμως, αυτή τη φορά, το παιχνίδι έχει «χοντρύνει». Σήμερα, το θέμα που «καίει» τους επενδυτές δεν είναι η ποιότητα ενός εξωτικού ομολόγου, ή η φερεγγυότητα μιας τράπεζας, αλλά το αξιόχρεο ολόκληρων χωρών. Εξαιτίας της σοβαρής επιδείνωσης των δημόσιων οικονομικών πολλών χωρών, η προσοχή έχει στραφεί από τα σύνθετα ομόλογα και τις τιτλοποιήσεις δανείων στα κρατικά ομόλογα.
Η Telegraph αποκαλύπτει ότι η βρετανική κυβέρνηση απασχολεί ολόκληρες ομάδες στελεχών, που μοναδική τους ασχολία είναι να «καλοπιάνουν» τους οίκους αξιολόγησης. Εξάλλου, οι χρησμοί τους κατάφεραν τις τελευταίες εβδομάδες να ταρακουνήσουν όχι μόνο τους αδύναμους κρίκους της Ευρωζώνης -όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία- αλλά ακόμα και τις οικονομικές υπερδυνάμεις των ΗΠΑ ή της Βρετανίας. Τι και αν η λίστα των αποτυχιών τους είναι μακρά.
Το μονοπώλιό τους στην αγορά των αξιολογήσεων (οι τρεις μαζί αξιολογούν το 85% των ομολόγων) διασφαλίζει ότι οι απόψεις τους θα συνεχίσουν να καθορίζουν τις κινήσεις πολλών τρισ. δολαρίων που χρηματοδοτούν όλες τις αγορές του πλανήτη.
Το παράδοξο σε αυτή την υπόθεση είναι -κόντρα σε ό,τι θα περίμενε κανείς- οι τρεις μεγάλοι οίκοι δεν απασχολούν τα καλύτερα μυαλά στον τομέα του finance. Με δεδομένο ότι οι μισθοί που προσφέρουν οι επενδυτικές τράπεζες είναι συνήθως 3 ή 4 φορές υψηλότεροι από αυτούς που δίνουν οι οίκοι αξιολόγησης, είναι σαφές ότι οι S&P, Moody’s και Fitch στελεχώνονται, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, από τους αναλυτές που δεν ήταν αρκετά καλοί ή έμπειροι για να αναζητήσουν μία καριέρα στη Wall Street.
Όσο για τα ποιοτικά στάνταρ των αναλύσεών τους, αυτά είναι πλέον γνωστά σε όλους. «Ας ελπίσουμε ότι θα είμαστε όλοι πλούσιοι και συνταξιούχοι όταν αυτός ο πύργος από τραπουλόχαρτα καταρρεύσει», έγραφαν τα e-mails που αντάλλασσαν μεταξύ τους οι αναλυτές της Standard & Poor’s, όταν αξιολογούσαν τους τίτλους που σήμερα ονομάζονται «τοξικοί». «Η ιστορία των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης είναι μία με κολοσσιαία λάθη», είχε πει ο πρόεδρος της αρμόδιας εξεταστικής επιτροπής της αμερικανικής Βουλής ενώπιον της οποίας είχαν παρουσιαστεί αυτά τα e-mails καθώς και άλλα προκλητικά αποδεικτικά στοιχεία για τη σύγκρουση συμφερόντων στους κόλπους των οίκων. Πριν από ένα χρόνο, η επιτροπή είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι Τρεις Μεγάλοι επιδόθηκαν σε μία «κούρσα προς τον πάτο».
Ουσιαστικά, οι αναλυτές τους ανταγωνίζονταν μεταξύ τους στο ποιος θα ρίξει χαμηλότερα τα στάνταρ των αξιολογήσεών του, προκειμένου να κερδίσει τη δουλειά από τον εκάστοτε εκδότη. Αυτό που έγινε σαφές τους τελευταίους μήνες είναι ότι το ίδιο το επιχειρηματικό μοντέλο των τριών οίκων είναι ελαττωματικό.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο John Moody άρχισε να αξιολογεί ομόλογα σιδηροδρόμων, οι κρίσεις του είχαν τόση αξιοπιστία στην αγορά που η εταιρεία του μπορούσε να επιβιώνει συγκεντρώνοντας συνδρομητές για τις αναλύσεις του.
Στην εποχή του φωτοτυπικού μηχανήματος ή ακόμα και του e-mail, αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο δεν είναι πια βιώσιμο. Από τη δεκαετία του ‘70, τόσο η Moody’s όσο και η Standard & Poor’s άρχισαν να πληρώνονται από τους εκδότες των ομολόγων που αξιολογούσαν. Και βέβαια, κατά κανόνα, οι εκδότες αυτοί θα επιλέξουν να δώσουν τη δουλειά στον οίκο που θα τους δώσει την καλύτερη αξιολόγηση. Η σύγκρουση συμφερόντων είναι γραμμένη στο DNA των οίκων. Και οι ηχηρές τους αποτυχίες είναι πολυάριθμες. Από την κρίση στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του 1980, έως την ασιατική κρίση της επόμενης δεκαετίας και τη χρεοκοπία της Enron. Μόλις μία ημέρα πριν από την αίτηση χρεοκοπίας της Lehman Brothers, οι τρεις μεγάλοι οίκοι αξιολογούσαν την τράπεζα με Α, Α2 και Α+.
Το φιάσκο της τιτλοποίησης των δανείων
ΚΑΝΕΝΑ από τα παραπάνω«εγκλήματα» δεν συγκρίνεται με το φιάσκο της αξιολόγησης των τιτλοποιήσεων δανείων. Μοιράζοντας απλόχερα το παράσημο της άριστης αξιολόγησης (ΑΑΑ) σε πακέτα που περιείχαν αμφίβολης ποιότητας δάνεια, έσπρωξαν ακόμα και συντηρητικούς επενδυτές (ασφαλιστικά ταμεία κτλ) σε προϊόντα που αποδείχθηκαν άχρηστα. Διάσημη είναι πλέον η διαπίστωση του διευθύνοντος συμβούλου της Goldman Sachs, Lloyd Blankfein, ότι τον Ιανουάριο του 2008, οι οίκοι πίστευαν ότι μόλις 12 επιχειρήσεις από όλο τον κόσμο άξιζαν την αξιολόγηση ΑΑΑ, αλλά την ίδια στιγμή την έδιναν με ευκολία σε περισσότερα από 64.000 σύνθετα ομόλογα, όπως τα γνωστά πια CDOs.
Έπειτα από το σκάσιμο της φούσκας του δανεισμού και τις ζημιές των subprime, δεκάδες μηνύσεις έχουν κατατεθεί σε βάρος των οίκων αξιολόγησης, καθώς συνταξιοδοτικά ταμεία και άλλοι επενδυτές που ζημιώθηκαν επιδιώκουν να δικαιωθούν δικαστικά. Την ίδια στιγμή, η Moody’s δείχνει να χάνει την εμπιστοσύνη ενός πανίσχυρου συμμάχου, του Warren Buffett (φωτ.). Ο δισεκατομμυριούχος μεγαλοεπενδυτής μειώνει σταθερά τη συμμετοχή του στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας από τον Ιούλιο μέχρι και σήμερα, ρευστοποιώντας μετοχές με κάθε ευκαιρία. Μάλιστα, η μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου που προωθείται στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι θα διευκολύνει όσους επιθυμούν να κινηθούν νομικά κατά των οίκων.
Παρόλα αυτά, το Κογκρέσο έδειξε μεγάλη ατολμία στη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση, επιδιώκοντας απλώς να «εξωραΐσει» το θεσμικό πλαίσιο του κλάδου. Οι οίκοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με αυστηρότερους ελέγχους και την υποχρέωση να εκδίδουν αναλυτικότερες ανακοινώσεις, όμως, στο τέλος της μέρας θα συνεχίσουν να λειτουργούν λίγο - πολύ όπως σήμερα. Πρακτικά, εταιρείες που σκοπό έχουν το κέρδος θα εξακολουθήσουν να κάνουν να κάνουν τη δουλειά του επόπτη και μάλιστα σε μία αγορά όπου παίζονται εκτός από πολλά τρισ. δολ. και οι πιθανότητες επιβίωσης ολόκληρων χωρών.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την πραγματική οικονομία
ΣΤΑ ΜΕΣΑ του 1999 τέθηκε σε ισχύ η συνθήκη της Βασιλείας ΙΙ, για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Στον πυρήνα της η συνθήκη εκείνη είχε την συσχέτιση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών με την αξιολόγηση των προϊόντων στα οποία επενδύουν.
Οι τράπεζες που επενδύουν σε χρεόγραφα με υψηλή πιστωτική αξιολόγηση (ΑΑΑ), χρειάζεται να δεσμεύουν λιγότερα εγγυητικά κεφάλαια. Σύμφωνα με τη Βασιλεία ΙΙ, για την αγορά ενός επενδυτικού προϊόντος αξίας 1 εκατ. ευρώ, με αξιολόγηση ΑΑΑ, η τράπεζα υποχρεώνεται να κατέχει ίδια κεφάλαια ύψους 5.600 ευρώ, περίπου 180 φορές λιγότερα. Αν η αξιολόγηση πέσει στο Ba1, η τράπεζα υποχρεούται να αυξήσει τα ίδια κεφάλαιά της για το ίδιο προϊόν στις 200 χιλ. ευρώ. Η καταστροφή επέρχεται αν η αξιολόγηση μειωθεί στο B1.
Η τράπεζα υποχρεώνεται τότε να διατηρεί ολόκληρο το ποσό, ως αντιστάθμισμα στην πιθανή απώλεια του χρεογράφου. Μια χώρα, της οποίας οι τράπεζες έχουν αγοράσει ομόλογα, όταν υποβαθμίζεται αρχίζει να φλερτάρει με την κόλαση. Οι τράπεζες που έχουν πάρει τα χαρτιά της αρχίζουν να νοιώθουν «ναυτία», καθώς σταδιακά μεταβάλλονται σε ασθενείς που το διεθνές σύστημα θέλει να απομονώσει.. Η πιστοληπτική αξιολόγηση έχει άμεση σχέση τόσο με την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, όσο και με το εύρος του όγκου των συναλλαγών της τράπεζας.
Όσο μεγαλύτερη είναι η αξιολόγηση που διαθέτουν τα προϊόντα στα οποία επενδύει μια τράπεζα, τόσο λιγότερα ίδια κεφάλαια χρειάζεται ενώ ταυτόχρονα μπορεί να δίνει άνετα δάνεια στους πελάτες της. Όταν περιορίζεται η αξιολόγηση των τίτλων, που έχει επενδύσει η τράπεζα, η ίδια είναι υποχρεωμένη να αποσύρει πολλαπλάσιες πιστώσεις από την αγορά, ώστε να διατηρήσει την κεφαλαιακή της επάρκεια. Αυτό από μόνο του έχει επιπτώσεις στα κέρδη της τράπεζας αλλά και στην πραγματική οικονομία.
Αναφορικά με τις αξιολογήσεις των επιχειρήσεων, εξυπακούεται ότι οι καλές εκθέσεις φέρνουν χαμηλότερα επιτόκια στους δανεισμούς τους. Επηρεάζεται ανάλογα όλος ο κύκλος της παραγωγής, ενώ επιπτώσεις αντίστοιχες υπάρχουν και στις μετοχές τους./Αναδημοσιεύεται από την οικονομική εφημερίδα Ισοτιμία.
