Οι προσπάθειες αντιμετώπισης της χρηματοπιστωτικής κρίσης από το 2008 και μέχρι σήμερα ανέδειξαν μία σειρά από παράδοξα, τα οποία μας παγιδεύουν σε ένα φαύλο κύκλο ατελέσφορων πολιτικών.
Το πρώτο και σημαντικότερο ίσως παράδοξο είναι ότι οι λόγοι που καθιστούν τη....διεθνή συνεργασία τόσο αναγκαία για την υπέρβαση της κρίσης, είναι οι ίδιοι ακριβώς που δυσχεραίνουν αυτήν τη συνεργασία.
Όλοι έχουν λίγο-πολύ αντιληφθεί πλέον ότι οι λύσεις που αναζητούμε υπερβαίνουν τα εθνικά κράτη, ακόμη και τα ισχυρότερα. Όπως δεν έχει σημασία αν ένα κράτος μειώνει τις εκπομπές ρύπων του, όταν τα γειτονικά κράτη αυξάνουν τις δικές τους, έτσι και η επιβολή φόρου στις χρηματιστηριακές συναλλαγές δεν έχει νόημα να εφαρμοστεί σε ορισμένες μόνο χώρες Κι όμως, ακόμη και σε δομές όπως η Ε.Ε., όπου η διακρατική συνεργασία έχει προχωρήσει περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, οι παράγοντες που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της κρίσης – πρωθυπουργοί, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, ευρωβουλευτές, υπουργοί - συνεχίζουν να σκέφτομαι με εθνικούς όρους και να ενδιαφέρονται κυρίως για την προστασία των συμφερόντων των κρατών τους. Έτσι, η συνεννόηση και η συντονισμένη δράση δυσχεραίνονται αφάνταστα.
Όσο για τις υπερεθνικές δομές της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Είναι σαφές ότι η κρίση ανέδειξε τη θεσμική «γύμνια» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, το πόσο «ρηχή» πολιτικά ήταν η ενοποίηση μέχρι τώρα.
Ακόμη πιο καίριας σημασίας είναι το γεγονός ότι τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα για να αντιμετωπίσουμε την κρίση είναι τα ίδια που την προκάλεσαν αρχικά. Για παράδειγμα, τα χαμηλά επιτόκια και η διοχέτευση φθηνού χρήματος στις αγορές από τις Κεντρικές Τράπεζες, ενώ θεωρούνται απαραίτητες πρακτικές αυτή τη στιγμή για να αποτραπεί μία ακόμη χρηματοπιστωτική ασφυξία, είναι οι ίδιες πρακτικές που προκάλεσαν φαινόμενα φούσκας και εν τέλει την ίδια την κρίση.
Επιπλέον, ενώ όλοι μας συμφωνούμε ότι η υπερβολική «μόχλευση» των διαθέσιμων κεφαλαίων των τραπεζών τις κατέστησε ευάλωτες και αποτελεί συστημικό κίνδυνο για τις οικονομίες μας. Πιο αυστηρά κριτήρια για την κεφαλαιακή επάρκεια και την έκθεση των τραπεζών σε αυξομειώσεις της αποτίμησης του χαρτοφυλακίου τους όμως, σημαίνει ταυτόχρονα λιγότερα δάνεια και λιγότερο ρευστό στην αγορά. Αυτή η έλλειψη ρευστού πλήττει καίρια την ανάπτυξη, αφού το σύστημά μας βασίζεται στην πιστωτική επέκταση για την ανάπτυξη του.
Ένα βασικό πρόβλημα στις κινήσεις των ηγεσιών μας μέχρι τώρα είναι ότι δεν προσπάθησαν να θεραπεύσουν τις αντιφάσεις του συστήματος. Αντίθετα, φαίνεται να προσπαθούν να μας γυρίσουν στην προ κρίσης εποχή, σαν να μην μεσολάβησε τίποτα στο μεταξύ. Τόσο οι ηγεσίες μας, όσο και οι λαοί της Ευρώπης δείχνουν να υποφέρουν από νοσταλγία. Νοσταλγούν όμως ένα μοντέλο ανάπτυξης που δεν ήταν βιώσιμο, ένα σύστημα παγιδευμένο στις αντιφάσεις του.
Ν.Μαλεβίτης
Όλοι έχουν λίγο-πολύ αντιληφθεί πλέον ότι οι λύσεις που αναζητούμε υπερβαίνουν τα εθνικά κράτη, ακόμη και τα ισχυρότερα. Όπως δεν έχει σημασία αν ένα κράτος μειώνει τις εκπομπές ρύπων του, όταν τα γειτονικά κράτη αυξάνουν τις δικές τους, έτσι και η επιβολή φόρου στις χρηματιστηριακές συναλλαγές δεν έχει νόημα να εφαρμοστεί σε ορισμένες μόνο χώρες Κι όμως, ακόμη και σε δομές όπως η Ε.Ε., όπου η διακρατική συνεργασία έχει προχωρήσει περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, οι παράγοντες που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της κρίσης – πρωθυπουργοί, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, ευρωβουλευτές, υπουργοί - συνεχίζουν να σκέφτομαι με εθνικούς όρους και να ενδιαφέρονται κυρίως για την προστασία των συμφερόντων των κρατών τους. Έτσι, η συνεννόηση και η συντονισμένη δράση δυσχεραίνονται αφάνταστα.
Όσο για τις υπερεθνικές δομές της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Είναι σαφές ότι η κρίση ανέδειξε τη θεσμική «γύμνια» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, το πόσο «ρηχή» πολιτικά ήταν η ενοποίηση μέχρι τώρα.
Ακόμη πιο καίριας σημασίας είναι το γεγονός ότι τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα για να αντιμετωπίσουμε την κρίση είναι τα ίδια που την προκάλεσαν αρχικά. Για παράδειγμα, τα χαμηλά επιτόκια και η διοχέτευση φθηνού χρήματος στις αγορές από τις Κεντρικές Τράπεζες, ενώ θεωρούνται απαραίτητες πρακτικές αυτή τη στιγμή για να αποτραπεί μία ακόμη χρηματοπιστωτική ασφυξία, είναι οι ίδιες πρακτικές που προκάλεσαν φαινόμενα φούσκας και εν τέλει την ίδια την κρίση.
Επιπλέον, ενώ όλοι μας συμφωνούμε ότι η υπερβολική «μόχλευση» των διαθέσιμων κεφαλαίων των τραπεζών τις κατέστησε ευάλωτες και αποτελεί συστημικό κίνδυνο για τις οικονομίες μας. Πιο αυστηρά κριτήρια για την κεφαλαιακή επάρκεια και την έκθεση των τραπεζών σε αυξομειώσεις της αποτίμησης του χαρτοφυλακίου τους όμως, σημαίνει ταυτόχρονα λιγότερα δάνεια και λιγότερο ρευστό στην αγορά. Αυτή η έλλειψη ρευστού πλήττει καίρια την ανάπτυξη, αφού το σύστημά μας βασίζεται στην πιστωτική επέκταση για την ανάπτυξη του.
Ένα βασικό πρόβλημα στις κινήσεις των ηγεσιών μας μέχρι τώρα είναι ότι δεν προσπάθησαν να θεραπεύσουν τις αντιφάσεις του συστήματος. Αντίθετα, φαίνεται να προσπαθούν να μας γυρίσουν στην προ κρίσης εποχή, σαν να μην μεσολάβησε τίποτα στο μεταξύ. Τόσο οι ηγεσίες μας, όσο και οι λαοί της Ευρώπης δείχνουν να υποφέρουν από νοσταλγία. Νοσταλγούν όμως ένα μοντέλο ανάπτυξης που δεν ήταν βιώσιμο, ένα σύστημα παγιδευμένο στις αντιφάσεις του.
Ν.Μαλεβίτης
