"The New York Times".
.Προ ημερών η Federal Reserve δημοσιοποίησε τα πρακτικά της τελευταίας συνεδρίασης της αρμόδιας επιτροπής που αποφασίζει για τα επιτόκια. Εκείνο που τράβηξε, όμως, την προσοχή ήτ
αν το εξής σημείο: «όλοι οι συμμετέχοντες προβλέπουν πως η ανεργία θα βρίσκεται στα τέλη του 2011 αισθητά πάνω από το μακροπρόθεσμο επίπεδό της, ακόμη κι αν δεν μεσολαβήσουν περαιτέρω πλήγματα στην οικονομία και ορισμένοι εξέφρασαν την εκτίμηση ότι θα χρειασθούν περισσότερα από πέντε ή έξι χρόνια για να συγκλίνει η οικονομία στη μακροπρόθεσμη πορεία που χαρακτηρίζεται από βιώσιμους ρυθμούς ανάπτυξης και ανεργίας και τον κατάλληλο δείκτη πληθωρισμού».
Επομένως τα στελέχη της Fed βασανίζονται από το ίδιο ερώτημα που με ταλαιπωρεί τελευταία: τι μπορεί να σταματήσει αυτή την πτώση; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα παρέλθει κι αυτή αλλά πώς και πότε; Προκειμένου να αξιολογήσετε το πρόβλημα, πρέπει να γνωρίζετε πως αυτή η ύφεση δεν είναι σαν εκείνη που γνώρισαν οι γονείς σας. Είναι σαν εκείνη που γνώρισαν οι παππούδες σας ή ακόμη και οι προ προ-πάπποι σας. Η ύφεση που γνώρισαν οι γονείς σας ήταν κάτι σαν τη σοβαρή κρίση του 1981-82. Η ύφεση που γνώρισαν οι παππούδες σας, ήταν κάτι σαν τη Μεγάλη Υφεση.
Τώρα βρισκόμαστε εν τω μέσω μιας κρίσης που μοιάζει ανησυχητικά με την απαρχή της Μεγάλης Υφεσης: τα επιτόκια βρίσκονται σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα και η οικονομία εξακολουθεί να υποχωρεί. Τι θα δώσει τέλος στην κρίση; Η... Μεγάλη Υφεση έληξε χάρη σε έναν τεράστιο πόλεμο, κάτι που καλά θα κάναμε να μη μιμηθούμε. Επομένως θα συνεχισθεί για πάντα αυτή η κρίση; Οχι.
Στην πραγματικότητα έχουν ήδη πέσει οι σπόροι της ανάκαμψης. Δείτε τι γίνεται με τις καινούργιες οικοδομές, ο αριθμός των οποίων έχει πέσει στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 50 ετών. Αυτό είναι βραχυπρόθεσμα κακό γιατί υποδηλώνει πως θα μειωθούν περαιτέρω οι δαπάνες για την ανέγερση κατοικιών. Σημαίνει, όμως, επίσης και ότι η προσφορά κατοικιών έχει μείνει πίσω σε σύγκριση με την αύξηση του πληθυσμού και επομένως θα υπάρξει τελικά ανάκαμψη της αγοράς στέγης. Ας εξετάσουμε επίσης και την πτώση στις πωλήσεις αυτοκινήτων. Είναι και πάλι βραχυπρόθεσμα κακό. Αλλά με τον τρέχοντα ρυθμό πωλήσεων, θα χρειαστούν περί τα 27 χρόνια για να αντικατασταθεί το υφιστάμενο απόθεμα οχημάτων. Ως τότε τα περισσότερα αυτοκίνητα θα έχουν πάει για ανακύκλωση είτε επειδή θα έχουν γίνει ερείπια είτε επειδή θα είναι πολύ παρωχημένης τεχνολογίας. Κι αυτό σημαίνει πως θα υπάρξει μεγάλη ζήτηση για αυτοκίνητα. Κάτι ανάλογο μπορεί να ειπωθεί και για τα διαρκή αγαθά και για κάθε άλλο τμήμα της οικονομίας. Με την πάροδο του χρόνου θα λήξει η κρίση όπως έληξαν όλες οι κρίσεις τον 19ο αιώνα.
Οπως σας είπα αυτή ίσως να είναι μια ύφεση σαν εκείνη των προπροπάππων σας. Αλλά η ανάκαμψη ίσως αργήσει πολύ. Η πλησιέστερη παρόμοια κρίση που μπόρεσα να εντοπίσω στον 19 αιώνα ήταν η ύφεση που ακολούθησε τον Πανικό του 1873. Η κρίση έληξε τελικά χωρίς καμία παρέμβαση της κυβέρνησης αλλά διήρκεσε περισσότερο από πέντε χρόνια και ακολούθησε μια άλλη παρατεταμένη ύφεση μόλις τρία χρόνια αργότερα.
Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, γιατί είναι τόσο απαισιόδοξοι ορισμένοι αξιωματούχοι της Fed. Για να είμαστε σαφείς, οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Ομπάμα θα διευκολύνουν αυτή τη δύσκολη περίοδο - ιδιαίτερα αν η κυβέρνηση καταπιεί το χάπι και αγοράσει τις προβληματικές τράπεζες. Αλλά και πάλι αναρωτιέμαι. Ποιος θα σταματήσει τα δεινά μας;
αν το εξής σημείο: «όλοι οι συμμετέχοντες προβλέπουν πως η ανεργία θα βρίσκεται στα τέλη του 2011 αισθητά πάνω από το μακροπρόθεσμο επίπεδό της, ακόμη κι αν δεν μεσολαβήσουν περαιτέρω πλήγματα στην οικονομία και ορισμένοι εξέφρασαν την εκτίμηση ότι θα χρειασθούν περισσότερα από πέντε ή έξι χρόνια για να συγκλίνει η οικονομία στη μακροπρόθεσμη πορεία που χαρακτηρίζεται από βιώσιμους ρυθμούς ανάπτυξης και ανεργίας και τον κατάλληλο δείκτη πληθωρισμού».Επομένως τα στελέχη της Fed βασανίζονται από το ίδιο ερώτημα που με ταλαιπωρεί τελευταία: τι μπορεί να σταματήσει αυτή την πτώση; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα παρέλθει κι αυτή αλλά πώς και πότε; Προκειμένου να αξιολογήσετε το πρόβλημα, πρέπει να γνωρίζετε πως αυτή η ύφεση δεν είναι σαν εκείνη που γνώρισαν οι γονείς σας. Είναι σαν εκείνη που γνώρισαν οι παππούδες σας ή ακόμη και οι προ προ-πάπποι σας. Η ύφεση που γνώρισαν οι γονείς σας ήταν κάτι σαν τη σοβαρή κρίση του 1981-82. Η ύφεση που γνώρισαν οι παππούδες σας, ήταν κάτι σαν τη Μεγάλη Υφεση.
Τώρα βρισκόμαστε εν τω μέσω μιας κρίσης που μοιάζει ανησυχητικά με την απαρχή της Μεγάλης Υφεσης: τα επιτόκια βρίσκονται σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα και η οικονομία εξακολουθεί να υποχωρεί. Τι θα δώσει τέλος στην κρίση; Η... Μεγάλη Υφεση έληξε χάρη σε έναν τεράστιο πόλεμο, κάτι που καλά θα κάναμε να μη μιμηθούμε. Επομένως θα συνεχισθεί για πάντα αυτή η κρίση; Οχι.
Στην πραγματικότητα έχουν ήδη πέσει οι σπόροι της ανάκαμψης. Δείτε τι γίνεται με τις καινούργιες οικοδομές, ο αριθμός των οποίων έχει πέσει στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 50 ετών. Αυτό είναι βραχυπρόθεσμα κακό γιατί υποδηλώνει πως θα μειωθούν περαιτέρω οι δαπάνες για την ανέγερση κατοικιών. Σημαίνει, όμως, επίσης και ότι η προσφορά κατοικιών έχει μείνει πίσω σε σύγκριση με την αύξηση του πληθυσμού και επομένως θα υπάρξει τελικά ανάκαμψη της αγοράς στέγης. Ας εξετάσουμε επίσης και την πτώση στις πωλήσεις αυτοκινήτων. Είναι και πάλι βραχυπρόθεσμα κακό. Αλλά με τον τρέχοντα ρυθμό πωλήσεων, θα χρειαστούν περί τα 27 χρόνια για να αντικατασταθεί το υφιστάμενο απόθεμα οχημάτων. Ως τότε τα περισσότερα αυτοκίνητα θα έχουν πάει για ανακύκλωση είτε επειδή θα έχουν γίνει ερείπια είτε επειδή θα είναι πολύ παρωχημένης τεχνολογίας. Κι αυτό σημαίνει πως θα υπάρξει μεγάλη ζήτηση για αυτοκίνητα. Κάτι ανάλογο μπορεί να ειπωθεί και για τα διαρκή αγαθά και για κάθε άλλο τμήμα της οικονομίας. Με την πάροδο του χρόνου θα λήξει η κρίση όπως έληξαν όλες οι κρίσεις τον 19ο αιώνα.
Οπως σας είπα αυτή ίσως να είναι μια ύφεση σαν εκείνη των προπροπάππων σας. Αλλά η ανάκαμψη ίσως αργήσει πολύ. Η πλησιέστερη παρόμοια κρίση που μπόρεσα να εντοπίσω στον 19 αιώνα ήταν η ύφεση που ακολούθησε τον Πανικό του 1873. Η κρίση έληξε τελικά χωρίς καμία παρέμβαση της κυβέρνησης αλλά διήρκεσε περισσότερο από πέντε χρόνια και ακολούθησε μια άλλη παρατεταμένη ύφεση μόλις τρία χρόνια αργότερα.
Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, γιατί είναι τόσο απαισιόδοξοι ορισμένοι αξιωματούχοι της Fed. Για να είμαστε σαφείς, οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Ομπάμα θα διευκολύνουν αυτή τη δύσκολη περίοδο - ιδιαίτερα αν η κυβέρνηση καταπιεί το χάπι και αγοράσει τις προβληματικές τράπεζες. Αλλά και πάλι αναρωτιέμαι. Ποιος θα σταματήσει τα δεινά μας;
