«Ένας μόνο θάνατος είναι τραγωδία, ένα εκατομμύριο θάνατοι είναι στατιστική».
Οι παγκόσμιοι ηγέτες δίνουν σημασία στους πολέμους Ρωσίας-Ουκρανίας ή Ισραήλ-Χαμάς. «Ξεχνούν» όμως τον λιμό στο Σουδάν ή τον πόλεμο Αιθιοπίας-Τιγκράι.
Άρθρο του Gideon Rachman
στους Financial Times:
"Στις αρχές τις σύρραξης στη Γάζα, ένα βίντεο του John Kirby στο TikTok έγινε viral. Στα πρώτα καρέ, ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου είναι συγκροτημένος καθώς περιγράφει τις απώλειες πολιτών στη Γάζα ως μέρος της «κτηνώδους, άσχημης» πραγματικότητας του πολέμου. Στο δεύτερο μέρος, συγκινείται καθώς περιγράφει την φρίκη του με τους θανάτους πολιτών στην Ουκρανία.
Για τους επικριτές της κυβέρνησης Μπάιντεν, αυτό το βίντεο συνοψίζει τα δυο μέτρα και δυο σταθμά της Αμερικής. Αλλά ολόκληρη η συζήτηση αναφορικά με τη σχετική αντιμετώπιση της Ουκρανίας και της Γάζας χάνει ένα ευρύτερο ζήτημα για την επιλεκτική σύγκριση. Οι τραγωδίες της Ουκρανίας, της Γάζας και του Ισραήλ τραβούν περισσότερη προσοχή απ’ ότι πόλεμοι και ανθρωπιστικές καταστροφές αλλού στον κόσμο.
Η απειλή λιμού στη Γάζα επί του παρόντος γίνεται παγκόσμιο πρωτοσέλιδο κάθε μέρα. Αλλά την περασμένη εβδομάδα ο ΟΗΕ προειδοποίησε πως «το Σουδάν σύντομα θα είναι η χειρότερη κρίση λιμού στον κόσμο» με 18 εκατ. ανθρώπους να αντιμετωπίζουν οξεία επισιτιστική ανασφάλεια. Εδωσε έμφαση σε μια συνεχιζόμενη σύρραξη που περιλαμβάνει «μαζικούς τάφους, μαζικούς βιασμούς, σοκαριστικά αδιάκριτες επιθέσεις σε πυκνοκατοικημένες περιοχές» και περισσότερους από 6,5 εκατ. εκτοπισμένους ανθρώπους. Οι αναφορές από τα στρατόπεδα προσφύγων στο Νταρφούρ περιγράφουν παιδιά που πεθαίνουν από υποσιτισμό κάθε δυο ώρες.
Όπως η Γάζα, το Σουδάν συνορεύει με την Αίγυπτο. Αλλά ο πόλεμος στο Σουδάν –και η προειδοποίηση της περασμένης εβδομάδας- έχουν αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον ευρύτερο κόσμο. Μια έκκληση του ΟΗΕ για ανθρωπιστική βοήθεια 2,7 δισ. δολαρίων για το Σουδάν έγινε τον περασμένο μήνα και μέχρι τώρα έχει συγκεντρώσει 131 εκατ. δολάρια.
Οι προσπάθειες να απελευθερωθούν οι Ισραηλινοί όμηροι που κρατούνται στη Γάζα έχουν γίνει κύριο θέμα της διεθνούς διπλωματίας. Την περασμένη εβδομάδα ο επικεφαλής της CIA, Bill Burns, ενεπλάκη άμεσα με το θέμα. Αντιθέτως, η απαγωγή 287 παιδιών στη Νιγηρία –πολλά από τα οποία απελευθερώθηκαν ευτυχώς το Σαββατοκύριακο- ελάχιστα τράβηξε τη διεθνή προσοχή.
Αν πάμε λίγο πιο πίσω θα δούμε πως η ικανότητα του κόσμου να αγνοεί τους μαζικούς σκοτωμούς και τα δεινά –ιδιαίτερα στην Αφρική- είναι πλήρης. Στον πόλεμο μεταξύ της Αιθιοπίας και του Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου Τιγκράι που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2020 κόστισε γύρω στις 600.000 ζωές, σύμφωνα με τον πρώην πρόεδρο της Νιγηρίας Olusegun Obasanjo, ο οποίος βοήθησε στη διαπραγμάτευση της ειρηνευτικής συνθήκης. Πάνω από το ήμισυ των θυμάτων ήταν πολίτες, πολλοί από τους οποίους πέθαναν από την πείνα.
Το σλόγκαν «Black Lives Matter» που ξεκίνησε στις ΗΠΑ είχε παγκόσμια απήχηση το 2020. Αλλά ο ευρύτερος κόσμος -συμπεριλαμβανομένης της Αφρικανικής Ένωσης- μετά βίας φάνηκε να καταγράφει την απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων ζωών μαύρων στον πόλεμο Αιθιοπίας-Τιγκράι.
Τι είναι αυτό που κάνει ορισμένες τραγωδίες και συρράξεις να απαιτούν την προσοχή του κόσμου και άλλες να περνούν σχεδόν απαρατήρητες; Η απάντηση φαίνεται να είναι κάτι που μπορεί να ονομαστεί γεωπολιτική των ταυτοτήτων. Μια σύρραξη είναι πολύ πιθανότερο να προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία και οργή αν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων ταυτίζονται με αυτούς που πολεμούν ή υποφέρουν. Οι Ευρωπαίοι βλέπουν τους Ουκρανούς που έχουν τραπεί σε φυγή και φαντάζονται τις δικές τους πόλεις να βομβαρδίζονται. Πολλοί Μουσουλμάνοι και Εβραίοι ταυτίζονται με της εμπόλεμες πλευρές στη Γάζα.
Φαντάζομαι πως αν ο πόλεμος Αιθιοπίας-Τιγκράι είχε να κάνει με λευκούς που κατέσφαζαν μαύρους -ή το αντίστροφο- αυτό θα είχε προκαλέσει παγκόσμια κατακραυγή. Χωρίς ένα στοιχείο φυλετικού ή ομαδικού ανταγωνισμού, ωστόσο, οι απ’ έξω ήταν λιγότερο πιθανό να ταυτιστούν με την μια ή την άλλη πλευρά.
Όταν οι μαζικές φρικαλεότητες «σπάνε» σε μεμονωμένες ιστορίες, ο συναισθηματικός και πολιτικός αντίκτυπος είναι πολύ πιο ισχυρός. Το παγκόσμιο κοινό γνωρίζει τα πρόσωπα και τα ονόματα των ισραηλινών νηπίων που απήχθησαν στις 7 Οκτωβρίου και των οποίων η τύχη είναι άγνωστη, καθώς και των Παλαιστίνιων παιδιών και οικογενειών που σκοτώθηκαν στην επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα. Εκατομμύρια θα δουν τη βραβευμένη με Όσκαρ ταινία «20 ημέρες στη Μαριούπολη» για τη βίαιη ρωσική επίθεση σε μια ουκρανική πόλη.
Οι ταινίες και η δημοσιογραφία που αφηγούνται ιστορίες ατομικού πόνου μπορεί να μοιάζουν σχεδόν πολύ οδυνηρές για να τις παρακολουθήσει κανείς. Αλλά τα ονόματα και οι τύχες των παιδιών από το Τιγκράι ή το Σουδάν που δολοφονήθηκαν ή πέθαναν από την πείνα δεν θα λάβουν ποτέ την ίδια προσοχή, οπότε δεν θα προκαλέσουν ποτέ το ίδιο είδος παγκόσμιας αναταραχής.
Υπάρχει μια κυκλική διαδικασία στην έλλειψη προσοχής που δίνεται σε τραγωδίες σε μέρη όπως το Τιγκράι ή το Σουδάν. Οι διεθνείς ειδησεογραφικοί οργανισμοί παρατηρούν ότι το κοινό τους δεν φαίνεται να ασχολείται με αυτές τις ιστορίες -οι οποίες είναι επίσης δαπανηρές και επικίνδυνες για να καλυφθούν. Έτσι δεν καταγράφουν τα γεγονότα με τις λεπτομέρειες που θα μπορούσαν πραγματικά να προκαλέσουν διεθνή ανησυχία.
Οι υποστηρικτές του Παλαιστινιακού αγώνα λένε μερικές φορές ότι ο λόγος που αισθάνονται τόσο παθιασμένοι για τη Γάζα, αλλά δεν διαδηλώνουν για το Σουδάν ή την Αϊτή, είναι ότι η δυτική πολιτική εμπλέκεται άμεσα στα γεγονότα εκεί. Οι ΗΠΑ προμηθεύουν όπλα στο Ισραήλ, αλλά σε καμία από τις δύο πλευρές στο Σουδάν.
Αυτό το επιχείρημα είναι ισχυρό - αλλά όχι πειστικό. Ο μεγαλύτερος αγοραστής αμερικανικών και βρετανικών όπλων είναι παραδοσιακά η Σαουδική Αραβία. Οι Σαουδάραβες χρησιμοποίησαν αυτά τα όπλα σε μια σύγκρουση στην Υεμένη που, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, είχε κοστίσει 377.000 ζωές μέχρι το τέλος του 2021. Όπως και οι Ισραηλινοί, οι Σαουδάραβες κατηγορήθηκαν για αδιάκριτους βομβαρδισμούς και για πρόκληση λιμού. Αλλά δεν υπήρξε μεγάλη δημόσια κατακραυγή γι' αυτό στη Δύση.
Το ζήτημα που προκάλεσε πραγματική κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας ήταν η δολοφονία ενός και μόνο διακεκριμένου δημοσιογράφου, του Τζαμάλ Κασόγκι. Η φρικτή ιστορία του είχε τη δύναμη να συγκινήσει και να μετατοπίσει τη διεθνή πολιτική - σε αντίθεση με τους θανάτους χιλιάδων άλλων θυμάτων, που έμελλε να παραμείνουν ανώνυμα.
Η παγκόσμια πολιτική φαίνεται ότι εξακολουθεί να ζει με τη διαβόητη φράση, που συχνά αποδίδεται στον Στάλιν: «Ένας μόνο θάνατος είναι τραγωδία, ένα εκατομμύριο θάνατοι είναι στατιστική».
